Block -01. Master of Arts in Sanskrit (MASK) SK-05 PLAYS. Drama UNIT- 1 MRCCHAKATIKAM (ACT: I ) UNIT-2 MRCCHAKATIKAM (ACT: II )

Väljavõte

1

2 Master of Arts in Sanskrit (MASK) SK-05 PLAYS Block -01 Drama UNIT- 1 MRCCHAKATIKAM (ACT: I ) UNIT-2 MRCCHAKATIKAM (ACT: II ) UNIT-3 MRCCHAKATIKAM (ACT: III & IV) UNIT-4 MRCCHAKATIKAM (ACT: V )

3 MASK PROGRAMME EXPERTS COMMITTEE Prof. Prafulla Kumar Mishra, Former Vice-Chancellor, North Odisha University Prof. Raghunath Panda, Retd. Prof, Utkal University Prof. Gopal Krishna Dash, Retd. Prof., Utkal University Dr. Madhusudan Mishra, Controller of Exams, Sri Jagannath Sanskrit University, Puri Dr. Harmohan Mishra, Reader ( Retd.) Dr. Kadambini Dash, Reader in Sanskrit, SB Women s College, Dr. Debabrata Mohapatra, Sr. Lect. In Sanskrit, Emartidevi Women s College,Cuttack Dr. Nibedita Pati, Lecturer in Sanskrit, S.B Women s College CONVENOR Dr. Dillip Kumar Nayak, Reader in Odia, Former Officer In Charge, Regional Centre, B.J.B Auto. College Bhubaneswar COURSE WRITER Dr. Shantipriya Devi, Guest Faculty, B J B Autonomous College, BBSR COURSE EDITOR Dr. Subash Chandra Dash, Utkal University, Vanivihar PROGRAMME COORDINATOR Dr. Sareeta Pujari, Senior Academic Consultant, OSOU, Sambalpur Mr. Pratap Kumar Meher, Academic Consultant, Sanskrit, OSOU, Sambalpur MATERIAL PRODUCTION Dr. Manas Ranjan Pujari Registrar Odisha State Open University, Sambalpur (CC) OSOU, Drama is made available under a Creative Commons Attribution-ShareAlike Printed by :

4 BLOCK - I MRCCHAKATIKAM STRUCTURE (MRCCHAKATIKAM, ACTS I-V) 0.1 ÒecegKeHee$eeefCe 1.1 GÎsM³eced 1.2 ÒemleeJevee 1.3 ªHekeÀm³e HeefjYee<ee 1.4 ce= íkeàefìkeàòekeàjcem³e cetueñeesle: 1.5 ce= íkeàefìkesà veeìîemeem$eer³e leêjeeefve 1.6 ce= íkeàefìkesà jme-deue¹ejeo³e: 1.7 keàefjeheefj e³e: 1.8 keàleejemleg UNIT II ÒeLecee¹m³e MueeskeÀe: ÒeLecee¹m³e meejebme: meb#eshesce ÒeLecee¹m³e meejebme: efüleer³ee¹m³e MueeskeÀe: efüleer³ee¹m³e meejebme: UNIT III le=leer³ee¹m³e MueeskeÀe: le=leer³ee¹m³e meejebme: eleglee&¹m³e MueeskeÀe: eleglee&¹m³e meejebme: UNIT IV Heáecee¹m³e MueeskeÀe: Heáecee¹m³e meejebme: 1.9 Model Questions 2.0 Further Reading Odisha State Open University, Sambalpur 1

5 0.1 ÒecegKeHee$eeefCe 1. ee oêe: - vee³ekeà: 2. Jemevlemesvee - (veeef³ekeàe) ieefcekeàe 3. MekeÀej: - Òeeflevee³ekeÀ:, je%e: HeeuekeÀm³e M³eeue: 4. mebjeenkeà: - ee oêem³e YetleHetJe&: mesjekeà: Devevlejb ÐeglekeÀj: 5. ceelegj: - odgleeo³e#³e: 6. oog&jkeà: - DeHej: ÐeglekeÀj: 7. MeefJe&uekeÀ: - MeefJe&uekeÀveeceOes³e: yeéïece: eewj½e 8. ceoefvekeàe - Jemevlemesvee³ee: mekeer 9. joefvekeàe - ee oêeie=ns mekeer 10. cew$es³e: - efjeot<ekeà: 11. mleejejkeà: - MekeÀejm³e mesjekeà: 12. mebjeenkeà: - ee oêem³e YetleHetJe&mesJekeÀ:, ÐeglekeÀj:, Devles yeew efye#eg: 13. JeOe&ceevekeÀ: - ee oêem³e mesjekeà: 14. efjeì: - menkeàejm³e men ej: 15. efjeì: - Jemevlemesvee³ee: men ej: 16. esì: - Jemevlemesvee³ee: mesjekeà: 17. MeesOevekeÀ: - v³ee³eeue³em³e mecceepe&keà 18. DeefOekeÀjefCekeÀ: - v³ee³eeoeerme: 19. Þesÿer - v³ee³eefvece&³es mene³ekeà: 20. keàe³emle: - J³eJenejuesKekeÀ: 21. eec[eue: - MetueejesHekeÀ: 22. Oetlee - ee oêem³e Helveer Odisha State Open University, Sambalpur 2

6 1.1 GÎsM³eced Deesef[Meejep³ecegkeÌleefJeéeefJeÐeeue³eevleie&lemveeÊekeÀesÊejmebmke=ÀleefJeYeeies `ce= íkeàefìkeàced' veecekebà ÒekeÀjCeb efve e&efjleceefmle ~ ÒekeÀjCem³e Heþveeled ÒeeiesJe kesà eve Slee Mee: efje<e³ee: meefvle, ³eefmceved efje<e³es íe$eeceeb %eeveceefvejee³e&ced~ ªHekeÀm³e omeefjeyeeies<eg ÒekeÀjCecev³eleceb YeJeefle~ ÒekeÀjCem³e ue#eceefje<e³es keàefjejepeefjeéeveelem³e meeefnl³eohe&ces FocegefuueefKeleced~ YeJesled ÒekeÀjCes Je=Êeb ueewefkeàkebà keàefjekeàefuheleced ~ Me=²ejesç²er vee³ekeàmleg efjeòeesçceel³eçlejee JeefCekedÀ ~~ meehee³eoece&keàeceele&hejes OeerjÒeMeevlekeÀ: ~ veeef³ekeàe kegàuepee keìjeeefhe JesM³ee keìjeeefhe ܳeb keìjeef eled ~~ ce= íkeàefìkeàm³e keàleevekebà ueeskeàeefþeleb lelee keàefjekeàefuheleced ~ Dem³e vee³ekeà: efjeòe:, cegk³ejme: Me=²ej:~ kegàuepeeveeef³ekeàe Oetlee lelee JesM³eeveeef³ekeÀe Jemevlemesvee ~ 1.2 ÒemleeJevee Yejlecegefvevee veeìîemeem$eb efjejef eleced~ FvêeefoosJew: Òesefjle: meved ye ïee ³eesieesmLees YetlJee elegj: Jesoeved mce=ljee veeìîejesob me=äjeeved~ leleeefn veeìîemeem$esö peûeen Heeþîece=iJesoelmeecesY³ees ieerlecesje e~ ³epegJe&soeoeefYeve³eeved jmeeveleje&ceeoefhe ~~ 1/17 veeìîemeem$em³e cenêjeefje<e³es FoceefHe GkeÌlecedö me¹uh³e YeieJeeVesJeb mejee&ved Jesoevevegmcejved~ veeìîemeem$eb Heáeceb Jesob meseflenemeb keàjesc³enced~~ meje&meem$eele&mecheveb meje&efmehueòejeêe&keàced~ veeìîejesob lele½e esà elegjexoe²mecyejeced ~~ Odisha State Open University, Sambalpur 3

7 DemceeosJe %ee³eles ³eled veeìîehejcheje Òee eervekeàeueeosje Òe eefueleceemeerled ~ Dem³eecesJe HejcHeje³eeceveskesÀ keàje³e: veeìîekeàeje½e meeoeejcepeveeveeb ke=àles DeveskeÀeefve veeìkeàeefve efjejef elejevle:~ cenekeàefje: MetêkeÀ: ce= íkeàefìkebà veeceoes³eb ÒekeÀjCeb efjej ³e Òeefme esçyejeled ~ veeìîekeàej: lelkeàeueervemeeceeefpekeàpeerjevem³e ef e$eb ÒemlegleJeeved ~ jeä^efjehuejem³e He=ÿYetefceb ÒeoM³e& GoejJ³eeHeeefjCe: ee oêem³e efjeòem³e keàlee Òemleglee~ meëo³eesçefhe meved oefjêleenslees: keàm³eef eoefhe pevem³e meene³³eb keàêeg&cemecele&: meved ogefkeleesçyejeled ~ keàefje: oefjêb ee oêeb vee³ekeàljesve JeCe&ef³elJee mjeeb efyeveeb ef evleeoeejeb ÒekeÀeMe³eefle ~ vee³ekeàm³e Helveer Oetlee HeefleJeĺee ie=efnceer ~ oefjê ee oêem³e J³eJenejsCe DeemekeÌlee ieefcekeàe Jemevlemesvee lesve men efyeyeenb keàêeg&cew íled~ megvojer Jemevlemesveeb Òel³eeke=Àä: jepem³eeuekeà: leeb yeuehetje&keàceefyeueef<ele: lem³e ceveesyeejeb ef eà³eekeàueehee½e JeCe&ef³elJee veeìkeàer³eeb efmleefleced GlHeeo³eefle ~ Hegve: jepeheg <eeved meeoeejcepeveeved Òeefle ogje eejm³e HetCee&²b ef e$eb Òeooeefle ~ Devesve meceepes jepeêesnm³e keàleeefhe JeefCe&lee~ Ye ä: jepee keàm³eef eled mece#eb vee³eeefle ~ Hejvleg ÐegleefÒe³eeCeeb JesM³eeieeefceveeb í emev³eeefmeveeb eewjeceeáe ÒeeJeu³eb lem³e Ye äm³e je%e: kegàmeemeveb ÒekeÀì³eefle~ oc[òeoevesçefhe kesàve ÒekeÀejsCe MewefLeu³eb JeefCe&leced ~ ÒekeÀjCesçefmceved ceo³ecejeieea³em³e DeOeceJeieea³em³e e pevemeceepem³e ÒeeOeev³eeled Òeeke=ÀleYee<ee³ee: DeeefOeke̳eb M³eles ~ De$e Òe³egkeÌleÒeeke=ÀleYee<eeCeeb Òe³eesie: veev³e$e M³eles ~ Jemleg äîee, jme äîee eefj$eef e$ece äîee ÒekeÀjCeefceob mejeexêeefceoefceefle megefjeefoleced~ 1.3 ªHekeÀm³e HeefjYee<ee efjeéeveelekeàefjejepecelesve keàej³eb M³eÞeJ³elJeYesosve efüoee efjeyekeìleced~ ÞeJ³ekeÀeJ³eb Heþve-Heeþve- ÞeJeCeÜeje HeeþkeÀeveeb meëo³eeveeáe ceve: Ëo³eáe Deevevo³eefle ~ M³ekeÀeJ³eb ome&vesvewje ome&keàeveeb ceve: ceesn³eefle ~ mebmke=àlemeeefnl³es M³ekeÀeJ³eeLe ªHekeÀefceefle Heob Òe³egkeÌleced~ M³ekeÀeJ³eb leg ö Odisha State Open University, Sambalpur 4

8 M³eb le$eeefyeves³eb leêtheejesheeêeg ªHekeÀced~~ (meeefnl³eohe&ceced 6) veeìîemeem$em³e j eef³elee Yejlecegefve: veeìîem³e mecemleeveeb leêjeeveeb mee²eshee²b efjejesef elejeeved ~ cenekeàefje: keàeefueoemesve veeìîeke=àles ee#eg<e eàlegefjefle Meyo: Òe³egkeÌle:~ ªHekeÀm³e YesoefJe<e³es efjeéeveelesveeskeìlecedveeìkeàceleòekeàjceb YeeCe-J³ee³eesie-meceJekeÀejef[cee:~ F&nece=iee¹JeerL³e: Òenmeveefceefle ªHekeÀeefCe ome~~ (meeefnl³eohe&ceced 6) GHe³eg&keÌlekeÀeefjkeÀevegmeejb ªHekeÀm³e omeyesoe: ³eLee eàceb JeC³e&vles~ 1) veeìkebà 2) ÒekeÀjCeb 3) YeeCe: 4) J³ee³eesie: 5) mecejekeàej: 6) ef[ce: 7) F&nece=ie: 8) De¹: 9) JeerefLe: 10) Òenmeveced ~ ÒekeÀjCem³e ue#eceeefve ce= íkeàefìkesà M³evles~ ÒekeÀjCem³eem³e <eÿe¹s JeefCe&leeb meeceev³eieìveeceeoeejerke=àl³e Dem³e veecekeàjceb ke=àlejeeved ~ ce= íkeàefìkeàced Fefle Meyom³e J³eglHeefÊe: Deefmle ce=o: MekeÀefìkeÀe ce= íkeàefìkeàe ~ leeceefoeke=àl³e ke=àleb veeìkebà ce= íkeàefìkeàced Fefle Dem³e veecekeàjceceekeà<e&kebà, Deewlmegke̳eJeOe&veáe YeJeefle~ omeªhekeàkeàejoeve e³em³e celesvesob ce= íkeàefìkebà mebkeàerce ÒekeÀjCeefceefle~ 1.4 ce= íkeàefìkeàòekeàjcem³e cetueñeesle: kesà eve efjeüebme: ce= íkeàefìkeàm³eeoeejªhesce DeefYe%eeveMeekegÀvleueb, cegêeje#emeb, omekegàceej eefjleb, meesceosjem³e keàleemeefjlemeeiejáe ef evle³eefvle~ Hejvleg SleVe~ mebmke=àlejee*dce³es meeceev³eb meceevelee ³e$ekegÀ$eeefHe uey³eles~ Hegve: cegêeje#emeb ce= íkeàefìkeàeojee& eerveced~ ÒekeÀjCem³eem³e keàleejemlegve: Yeeieܳeb JeÊe&les~ (keà) ee oêejemevlemesvee³ee: ÒeCe³ekeÀLee, (Ke) jep³es efjehueefjeve: Dee³e&keÀm³e jep³eòeeefhleefje<e³e:~ Yeemem³e veeìkeà e eàceo³es `oefjê ee oêeced' Odisha State Open University, Sambalpur 5

9 veecekebà veeìkeàceskebà ÒeeHleced~ Deefmceved veeìkesà eljeej: De¹e: meefvle ~ oefjê ee oêece= íkeàefìkeà³eesce&o³es yeng meceevelee Heefjue#³eles ~ ce= íkeàefìkeàm³e ÒeLece eljeej: De¹e: Òee³ele: meceevee:~ ee oêeveeìkesà ee oêe-efjeot<ekeà-mekeàej-efjeì-mebjeenkeà- esìmeppeuekeàe½e Heg <e eefj$eªhesce ef eef$elee:~ m$eer eefj$eªhesce Jemevlemesvee-Oetlee-joefvekeÀeceoefvekeÀe½e ef eef$elee:~ veeìkeàm³eevles Jemevlemesvee ceoefvekeàeb meppeuekesàve men ievlegb keàle³eefle~ mje³eceefhe ee oêesve meekeàceefyejceceele ie íefle~ Hegve: ܳeesvee&ìkeÀ³eesce&O³es JeeÊee&ueeHes<eg DeefHe meceevelee Heefjue#³eles~ oefjê ee oêeb veeìkebà ce= íkeàefìkeàm³e keàêee& DeefOekebÀ jes ekebà peerjevleced DeekeÀ<e&kebÀ e keàêeg meheàueb Òe³eemeb ke=àlejeeved~ ce= íkeàefìkebà oefjê ee oêem³e HeefjJeefOe&leb Heefj<ke=Àleb ªHeevlejb YeJeefle~ DeeJeM³ekeÀmLeeves HeefjJeÊe&veb HeefjJeOe&veb e ke=àljee veeìkebà ceveesjceb ke=àlejeeved~ 1.5 ce= íkeàefìkesà veeìîemeem$eer³e leêjeeefve DeO³ee³ew: ªHekeÀeCeeb keàleejemleg efüoee efjeyekeìleceefmle~ ³eLee- DeeefOekeÀeefjkebÀ Òeemeef²keÀáe~ DeeefOekeÀeefjkeÀkeÀLeeJemlegefve ÒeOeevevee³ekeÀmecyevOeb Je=Êeb efjeðeles~ Dele SJe DeeefOekeÀeefjkeÀefceefle keàl³eles~ veeìkesàçefmceved ee oêe-jemevlemesve³ees: ÒescekeÀLeeJemleg DeeefOekeÀeefjkeÀefceefle~ je%e: HeeuekeÀm³e Dee³e&keÀm³e e keàleejemleg Òeemeef²keÀefceefle ~ Òeemeef²kebÀ Hegve: HeleekeÀe-ÒekeÀjer veecvee efüoee efjeyekeìleb, le$e J³eeHekebÀ Òeemeef²kebÀ `HeleekeÀe' ueieg FefleJe=Êeb ÒekeÀjer Fefle keàl³eles~ veeìkesà Heáe DeLe&Òeke=Àle³e: m³eg:~ leeefveö yeerpe-efjevog-heleekeàek³eòekeàjer-keàe³e&ue#ecee:~ DeLe&Òeke=Àle³e: Heáe lee: Slee: HeefjkeÀefuHelee:~~ yeerpeced meeefnl³eohe&ces yeerpem³e ue#ececed- DeuHecee$eb mecegefîäb yengoee ³eef mehe&efle~ HeÀuem³e ÒeLecees nslegyeeapeb leoefyeoeer³eles~~ Odisha State Open University, Sambalpur 6

10 DeLee&led, ÒeLececeuHecee$eb mecegefüäb YeJeefle, He½eeled yengefye: ÒekeÀejw: efjemleejb ueyeles leled yeerpeefceefle keàl³eles~ ³eLee ÒeLeceesç¹ MekeÀejm³e GefkeÌle:ö YeeJe! YeeJe! S<ee ieye&oemeer keàeceosjelee- ³eleveesÐeeveeled ÒeYe=efle lem³e oefjê- ee oêem³e DevegjkeÌlee~ De$e veeìkeàm³e keàleejemleg yeerpeªhesce efleÿefle~ efyevog efyevoes: mjeªheefje<e³es FocegkeÌleceefmleö DeyeevlejeLe& efje ísos efjevogj ísokeàejceced~ Òeemeef²keÀkeÀLee³ee: meceelh³evevlejb lem³ee: Òeemeef²keÀkeÀLee³ee: DeefJeef ívelee³ee: keàejceb efjevogefjl³eg ³eles~ ce= íkeàefìkeàm³e efüleer³ee¹s ÐeglekeÀejeCeeb keàleeòeme²sve cetuekeàlee ³eoe efjeef ívee FJe YeJeefle~ leoe keàce&hetjkeàm³e Ieìvee Òemleglee YeJeefle~ keàce&hetjkeà: ee oêeeled ÒeeHleb megieefvoelecegêejer³eb Jemevlemesvee³ew Òe³e íefle~ mee DeleerJe ÒemeVee YetlJee lecegêejer³eb Oeej³eefle~ Devesve keàce&hetjkeàm³e keàleeòeme²sve efjeef íveekeàlee Hegve: meb³eesefpeleb YeJeefle~ Dele: keàce&hetjkeàm³e keàleeòeme²: De$e efyevog YeJeefle~ HeleekeÀe HeleekeÀe³ee: ue#eceb YeJeefle J³eeefHe Òeemeef²kebÀ keà=leb HeleekesÀl³eeefYeefOe³eles~ DeLee&led J³eeHekebÀ Òeemeef²kebÀ e keàleejemleg HeleekeÀe G ³eles~ ³eLee- ce= íkeàefìkesà MeefJe&uekeÀm³e eefj$eced~ ÒekeÀjer ÒekeÀ³³ee&: mjeªheefje<e³es FocegkeÌlecedö Òeemeef²kebÀ ÒeosMemLeb eefjleb ÒekeÀjer celee, ÒekeÀjer vee³ekeàm³e m³eeve mjekeàer³eb HeÀueevlejced~~ Òeme²eieleced SkeÀosMeefmLeleb eefjleb ÒekeÀjer keàl³eles~ vee³ekeàm³e ve efkeàceefhe efyeveb HeÀueb ve pee³eles~ ce= íkeàefìkesà ³eLee efye#egkeàòeme²:~ Odisha State Open University, Sambalpur 7

11 keàe³e&ced keàe³e&m³e ue#eceefje<e³es meeefnl³eohe&cekeàej: FlLeb keàle³eefleö DeHesef#eleb leg ³elmeeO³eceejcYeles ³eefVeJevOeve: mecee³eveb leg ³eled efme ³ew leled keàe³e&efceefle mecceleced ~~ ³em³e efme îele Òe³elve: ef eà³eles, ³eb (meeo³eb) ue#eerke=àl³e mejex Ghee³ee: DeejYeles, leled keàe³e&efceefle~ ce= íkeàefìkesà keàe³e YeJeefle ee oêesve Jemevlemesvee³ee: yeoetªhesce mjeerkeàjceced ~ 1.6 ce= íkeàefìkesà jme-deue¹ejeo³e: ÒekeÀjCem³eem³e cegk³e: jme: Me=²ejjme:~ De$e mecyeesieme=²ej: De²erjme:, Dev³es jmee: ³eLeenem³e-keÀ Ce-yeerYelmeyeerjeo³e: De²lJesve meceeefyeäe: YeJeefvle~ ce= íkeàefìkesà Jemevlemesvee³ee: ee oêeb Òeefle Òeiee{ÒesceefJe<e³es DeleerJe jceceer³ele³ee JeefCe&leceefmle~ mecyeesieme=²ejm³e lelee efjeòeuecyeme=²ejm³eeefhe JeCe&vee DeleerJe jc³ee YeJeefle~ ce= íkeàefìkeàòekeàjces GHecee-GlÒes#ee-ªHekeÀ-DeÒemlegleÒeMebmee-keÀeJ³eefue²-efJeMes<eesefkeÌle-DeLee&vlejv³eeme ÒeYe=leerveeceuebkeÀejeCeeb meefvejesme: megvojªhesce GHe³egkeÌlee³eesiemLeues ef eà³eles~ Deefmceved ÒekeÀjCes FvêJeýee-MeeÎg&ueefJe eàeref[le-ceeefueveer-jebmemle-ghepeeefle-hegef<heleeûee-jemevleefleuekeàe-dee³ee& ÒeYe=le³e: Gvoebefme Òe³egp³evles~ 1.7 keàefjeheefj e³e: mebmke=àleveeìîekeàeje: Òee³ele: Deelceve: efje<e³es GuuesKeb ve kegàje&efvle ~ Òee³ele: mebmke=àleveeìîekeàej: HetJe&JeÊeea veeìîekeàejeceeb efje<e³es ÒemleeJevee³eeb efkeàceefhe GefuueKeefvle~ MetêkeÀ: ce= íkeàefìkeàm³e ÒemleeJevee³eeb HetJe&JeÊeea-keÀefJe-veeìîekeÀejeCeeb efje<e³es ve efkeàceefhe GkeÌlJee Deelceve: Heefj e³eefje<e³es Odisha State Open University, Sambalpur 8

12 efkeàefáeled JeCe&³eefle~ ÒemleeJevee³eeefceocegkeÌleb ³eled keàefje: MetêkeÀ: efüpe:~ De$e efüpemeyom³eele&: ìerkeàekeàeje: #eef$e³e Fefle mjeerkegàje&efvle~ me: DeleerJe MeefkeÌleMeeueer, mecejj³emeveer eemeerled~ YeieJele: efmejem³e ke=àhe³ee leêje%eeveer DeefHe Deemeerled~ peerjevem³eevleb DeefiveÒeJesMeb ke=àljee SJeekeÀjesled Fefle~ Hejvleg lem³e osmekeàeueeefoefje<e³es ve kegà$eeefhe GuuesKe: M³eles~ meceeuees ekeàe: leb oeef#eceel³e: Fefle celeb Hees<e³eefvle~ ³eoe eec[eue: ee oêem³e nl³eeb keàêeg&cegðele: Deemeerled~ leoe `me ejeeefmeveer' mce=lejeeved~ YeieJeleer me ejeeefmeefve! Òemeero Òemeero'' Fl³eeo³es oef#eceosmeer³e: keàje³e: ogiee me ejeeefmeveer veecvee mlegjeefvle~ Hejvleg GÊejs `efyevo³ejeeefmeveer' veece Òe eefueleceemeerled~ Hegve: evovekeà: keàle³eefle Je³eb oeef#eceel³ee: DeJ³ekeÌkeÀleYeeef<eCe: Fl³eeefo efyeefyevew: GoenjCew: me: oeef#eceel³e Fefle %ee³eles~ MetêkeÀ: Gppeef³eveerefveJeemeer Fefle Devegceer³eles~ oef#eceòeosmes kesà eve jepeeve: keàefjeªhesce K³eelee:~ MetêkeÀ: JewefokeÀOecee&vegmeejer Deemeerled~ $eýiedjesomeecejesoefje<e³es e lem³e Òeiee{b %eeveceemeerled~ ÒekeÀjCem³e meceeuees evesob %eeleb YeJeefle ³eled MetêkeÀ: ceneved efjeüeved Deemeerled~ efjeefyeves<eg efje<e³es<eg Heej²le: meved efjemes<eyeejesve Jeso-ieefCele-keÀuee-nefmleefMe#eemeg me: ÒeyeerCe: Deemeerled~ p³eesefle<emeem$eefje<e³esçefhe He³ee&Hleb %eeveceemeerefoefle <eÿe¹eled vejecee¹eled e %ee³eles~ Oece&Meem$eefJe<e³es me: HeefC[le: meved efjeefmeä: MekegÀve%e: Deemeerled~ mebmke=àle-òeeke=àleyee<ee³ees: ³eLee Òe³eesie: uey³eles, lee Meb veev³e$e~ MetêkeÀm³e Dev³ee j evee keàeçefhe veesheueyoee~ 1.8 keàleejemleg ce= íkeàefìkesà ÒekeÀjCes ome De¹e: efjeðevles~ Dem³eesHepeerJ³eûevLe: YeemeefJejef eleb veeìkebà oefjê ee oêeveeceoes³eceo³es³eced~ ÒemleglekeÀLeeJemleg ueeskeàkeàlee³ee: DeeOeejsCe efjejef eleced~ leledkeàeueervemeceepem³e ef e$ececegêeceªhesce ef eef$eleced~ Yeejleer³eveeìîeHejcHejevegmeejb efveefje&iveheefjmeceehl³ele veevoerheeþ: ef eà³eles~ ÒeLeceMueeskeÀ:ñeiedOejeívomee efjejef eleb ³e$e Òeue³eesvcegKe: Hejceelceefve ueerve: efveefje&keàuhekeà: YeieJele: efmejem³e meceeefoe: JeefCe&le:~ efüleer³e: Odisha State Open University, Sambalpur 9

13 MueeskeÀ: DevegägHedívomee efjejef eleb ³e$e HeeJe&l³ee: YegpeueleeY³eeb megmeesefyele: YeieJele: efmejem³e veeruekeàcþ: meppeveeved Heeleg Fefle~ Devevlejb ÒemleeJevee³eeb lem³e j evee³ee: j eef³eleg: e efje<e³es Heefj e³e: oêe: Deefmle~ ÒemleeJevee³eecesJe met$eoeejm³e cegkesve Gppeef³ev³eeb efüpemeele&jeen: ³egJeeoefjê: ee oêe: DeJemeled~ He³eewJevemecHeVee ieefcekeàe Jemevlemesvee ee oêem³e iegcewjvegjkeìlee~ ÒeLecee¹m³e MueeskeÀe: íe$eeceecejeyeesoeveele kesà<eeefáeled MueeskeÀeveeb meòeme²j³eek³ee ef eà³elesö MueeskeÀmebK³ee - 1 He³e&¹ûeefvLeyevOeefÜiegefCeleYegpeieeMues<emebJeerlepeeveesjvle:ÒeeCeeJejesOeJ³egHejlemekeÀue%eeveª sefvê³em³e~ Deelcev³eelceevecesJe J³eHeielekeÀjCeb HeM³elemleÊJe äîee MecYeesJe&: Heeleg Metv³es#eCeIeefìleue³eye ïeueive: meceeefoe: ~~ 1/1 DevJe³e: - He³e&¹ûeefvLeyevOeefÜiegefCeleYegpeieeMues<emebJeerlepeevees:, Devle:ÒeeCeJejesOeJ³egHejlemekeÀue- %eeveª sefvê³em³e leêje ädîee, Deelceefve J³eHeielekeÀjCeb, Deelceeveced SJe HeM³ele: MecYees:, Metv³es#eCeIeefìleue³eye ïeueive: meceeefoe: Je: Heeleg ~ MeyoeLe&:- He³e&¹ûeefvLeyevOeefÜiegefCeleYegpeieeMues<emebJeerlepeevees - He³e&¹ veecekeà ³eesieemevem³e ³e: ûeefvle: lem³e efvecee&ces, lem³e yevoes OeejCes, cegêeoeejces efüiegefcele:efüiegceeveeb ÒeeHle: ³e: Yegpeie: mehe&:, lem³e DeeMues<esCe Jesävesve mebjeerles ye s peevegveer ³em³e me: lem³e Slee Mem³e MecYees: Devle:ÒeeCeeJejesOeJ³egHejlemekeÀue%eeveª sefvê³em³e Devle: veece MejerjeY³evlejs ÒeeCeeveeb veece Odisha State Open University, Sambalpur 10

14 ÒeeCe-DeHeeve-meceeve-J³eeve-GoeveeK³eeveeveeb Jee³etveeced DeJejesOevesve J³egHejleb efjemes<esce efveje=êeb mekeàueb mecemleb %eeveb ³es<eeb leeefve SJe ª eefve DeLee&led mec³eûethesce JeMeerke=Àleeefve mecemle Fefvê³eeefCe e#egjeoerefve Heáe %eevesefvê³eeefce Jeeieeoerefve Heáe keàcexefvê³eeefce ³em³e me:, DeLee&led Slee Mem³e MecYees: Me¹jm³e leêje äîee Deelceefve J³eHeielekeÀjCeced mec³ekedà %eeve äîee Deelceefve mjeefmceved J³eHeieleiejCeb veece otjeryetleeefve keàjceeefve Fefvê³eeefCe ³emceeled me: DeLee&led lee Mem³e MecYees: Deelceeveb Hejceelceeveb ef eêtheb Jee HeM³ele: O³ee³ele: MecYees: veece efmejem³e Metv³em³e efvejekeàejem³e F&#eCesve DeJeueeskeÀvesve Ieefìle mecheeefole: ³e: ue³e: ³ee leuueervelee lesve ye ïeefce- Hejbye ïeefce ueive:mecheve: meceeefoe: ef eêem³e SkeÀeûelee ³eg<ceeved meeceeefpekeàeved meëo³eeved Heeleg j#eleg Fefle~ Òeme²: - MueeskeÀesç³eb MetêkeÀefJejef elece= íkeàefìkeàòekeàjcem³e DeeÐe: MueeskeÀ:~ ÒekeÀjCem³e ÒeejcYes meje&efjeiveefvejeejceele&b ce²uee ejceªhesce Òemlet³eles~ Dele: meceeefoemlem³e YeieJele: efmejem³e Jevovee ef eà³eles ~ DeLe&: - He³e&¹ veecekeà ³eesieemeveefJeMes<em³e ûeefvleoeejces efüiegceleeb ÒeeHlem³e mehe&m³e Jesävesve ye peevegü³em³e, ³eesieÒeef eà³eeüeje MejerjceO³es ÒeeCeeefoJee³egHeáekeÀm³e efvejesoesve efje<e³e%eeve- Metv³esefvê³eJele:, ³eLeeLe&%eevesve mjeefmcevesje ef eà³eekeàueemetv³eb Hejceelceeveb mee#eeled kegàje&le:, YeieJele: ³eesefiejepem³e efmejem³e efvejekeàejome&veevegyejesve pee³eceevee³ee: leuueervelee³ee: keàejceeled Hejbye ïeefce ueive: mecheve: Jee meceeefoe: ³eg<ceeved meceeefpekeàeved j#eleg Fefle~ efìhheceer 1) MecYees: Metv³esäCeIeefìleue³eye ïeueive: meceeefoe: Je: Heeleg MueeskesÀ ÒeOeeveJeeke̳eb YeJeefle~ Dev³es <eÿîevleheoeefve `MecYees:' Fefle Heom³e efjemes<eceeefve YeJeefle~ 2) De$e DeeMeerJee&oelcekebÀ ce²uee ejceb ef eà³eles~ Odisha State Open University, Sambalpur 11

15 3) He³e&¹DeemeveefJeMes<e: ³eesieeY³eemeeLe ef eà³eles, Prof. Kale ceneso³e: `He³e&¹:' Jeerjemeveefceefle keàle³eefle~ Hejvleg He³e&¹emeveb Jeerjemeveeled He=LekedÀ YeJeefle~ 4) De$e ñeiedoejeívomee MueeskeÀesç³eb efjejef ele:~ lem³e ue#eceb YeJeefle - Yećvew³ee&veeb $e³esce ef$ecegefve³eefle³eglee ñeioeje keàerefêe&les³eced~ 5) DeejcYes ce²uee ejceªheveevoerheeþ: met$eoeejsce ef eà³eles~ DeäHeo³egkeÌlee F³eb He$eeJeueer veevoer YeJeefle~ MueeskeÀmebK³ee - 2 DeJevleerHeg³ee efüpemeele&jeenes ³egJee oefjê: efkeàue ee oêe: iegceevegjkeìlee ieefcekeàe e ³em³e JemevleMeesYesJe Jemevlemesvee ~~(1 /6) DevJe³e: - DeJevleerHeg³ee efüpemeele&jeen: oefjê: ³egJee ee oêe: efkeàue, ³em³e iegceevegjkeìlee JemevleMeesYee FJe Jemevlemesvee ieefcekeàe e Deemeerled~ MeyoeLe&: - DeJevleerHeg³ee - Gppeef³eefveveie³ee, efüpemeele&jeen: - J³eeHeejer ye eïece: DeLeJee OeveÒeoevesve ye eïeceeveeb HeeuevekeÀÊee, meele&jeen: - JeefCekedÀmecetnb Jenefle ve³eefle Fefle~ oefjê: - Oevenerve:, efveoe&ve:, ³egJee-³egJekeÀ:, ee oêe: - ee oêe veecekeà J³eefkeÌleefJeMes<e:, efkeàue efve½e³eele&keà DeJ³e³eHeob, ³em³e - ee oêem³e, iegjevegjkeìlee lem³e efjeefyeveiegcewjvegjkeìlee, JemevleMeesYee - $eýlegjepejemevlem³e MeesYee FJe MeesYee ³em³ee: mee DeLee&led Demeeceev³ee megvojer Jemevlemesvee veeceoes³ee ieefcekeàe keàeef eled JesM³ee e Deemeerefoefle~ J³eeK³ee - Gppeef³eefveveie³ee keà½eve J³eeHeejer ³egJee yeéïece: Jemeefle mce, ³e: HetJe OeefvekeÀ: Deemeerled~ Hejvleg oeveeefleme³eeled eàceme: oefjê: mebpeele:~ me: Oeveoevesve ye eïeceeved Hees<e³eefle mce, Odisha State Open University, Sambalpur 12

16 lee Me: ³egkeÌlem³e efveoe&vem³e ee oêem³e iegcew: DevegjkeÌlee JemevleÊeg& MeesYee FJe meewvo³e&mechevee Jemevlemesvee veeceoes³ee keàeef eled JesM³ee DeefHe leefmceveiejs efvejemeefle mce~ efìhheceer MueeskesÀçefmceved GHeceeue¹ejced~ GHesvêJeýee ívomee De³eb efjejef ele:~ lem³e ue#eceb GhesvêJeýee ÒeLeces ueieew mee~ Hegje DeJevleer veecvee ÒeosMeesç³eceemeerled~ lem³e jepeoeeveerªhesce DeJevleerHegjer K³eeleemeerled~ DeJevleerHegjer veecee Gppeef³eveerveiejer~ MueeskesÀçefmceved iegceevegjkeìlee'' Fefle Heom³e JewefMeäîeb JeÊe&les~ Òee³ele: ieefcekeàe: OeveuegyOee: YeJeefvle~ Hejvleg mee Demeeceev³ee meewvo³e&jeleer Jemevlemesvee oefjêm³e ee oêem³e iegcew: DevegjkeÌlee Deemeerled~ Hegve: ee oêem³e HetJe&pee: meele&jeene: Deemeved~ oefjêes YetlJee JeefCekedÀ ve efmlelesçefhe meele&jeen: leb keàl³eles~ MueeskeÀmebK³ee - 3 Metv³eceHeg$em³e ie=nb ef ejmetv³eb veeefmle ³em³e meefvce$eced ~ cetke&m³e efome: Metv³ee: meje Metv³e oefjêm³e ~~ 1/8 DevJe³e: - DeHeg$em³e ie=nb Metv³eb ³em³e meefvce$eb ve Deefmle~ (lem³e ie=nb) ef ejmetv³eced (Deefmle)~ cetke&m³e efome: Metv³ee: (meefvle)~ oefjêm³e meje Metv³eced (YeJeefle)~ MeyoeLe&: - DeHeg$em³e - Heg$eefJenervem³e, ie=nböjeememleeveb, Metv³eb - efjkeìleefcejeòeefleyeeefle~ ³em³eö pevem³e, meefvce$eced - meeoegefce$eced, veeefmle - ve efjeðeles, (lem³e ie=nb) ef ejmetv³eced - yengkeàeueb ³eeJeled (Deefmle) cetke&m³e - cetke&m³e De%eevem³e mejee&: efome: Metv³ee: efve<heàuee: YeJeefvle~ oefjêm³e - Oevenervepevem³e meje - efveefkeueb mleeveb Metv³eefceefle~ J³eeK³ee met$eoeej: me²erlemeeueeb Metv³eb efjeueeskeì³e mjeefje eejb ÒekeÀì³eefle lelee (efveoe&veleenslees:) peerjeveb keàleb YeJeefle leled JeCe&³eefle~ Odisha State Open University, Sambalpur 13

17 Heg$enervem³e pevem³e ie=nb Metv³eb YeJeefle ³em³e pevem³e meefvce$eb veeefmle, lem³e ie=nceefhe Metv³eb YeJeefle~ cetke&peveeveeb mejee&: efome: Metv³ee: YeJeefvle~ cetke&leenslees: Ghee³eMetv³ee: YeJeefvle~ keàm³eef eod Jemlegve: meoghe³eesieb keàêeg ve MekeÌvegJeefvle~ efveoe&vem³e ke=àles mechetce&: mebmeej SJe Metv³ees YeJeefle~ oefjêm³e peerjeveb Metv³eb efjeheàueb e YeJeefle~ met$eoeej: MueeskeÀm³eeceeO³ecesvesoceefHe keàle³eefle ³eled veìe: eejcee½e leb efveoe&veb celjee mjes í³ee Flemlele: Ye ceefvle~ Metv³eb me²erlemeeueeb efjeueeskeì³e met$eoeej: Slee Meb ef evle³eefle~ efìhheceer Òemleglees MueeskeÀes: Dee³ee& ívo:~ Dem³e ue#ececed- ³em³ee: Heeos ÒeLeces ÜeoMecee$eemleLee le=leer³esçefhe~ DeäeoMe-efÜleer³es elegle&kesà HeáeoMe meeçç³ee&~~ MueeskeÀmebK³ee - 4 ³eemeeb yeefue: meheefo ceodie=nosnueerveeb, nbmew½e meejmeiecew½e efjeueghlehetje&: ~ leemjesje mecòeefêe efje {le=cee*dkegàjemeg, yeerpee eefue: Heleefle keàerìcegkeejeueer{:~~ (1/9) DevJe³e: - ³eemeeb ceodie=nosnueerveeb yeefue: meheefo nbmew½e meejmeiecew: efjeueghlehetje&:, mecòeefêe efje {le=cee*dkegàjemeg, leemeg SJe keàerìcegkeejeueer{: yeerpee eefue: Heleefle~ MeyoeLe&: - ³eemeeb ceod ie=nonsueerveeb - DemceekebÀ ie=nm³e ÜejeCeeb, yeefue: - HetpeeLe oer³eceevee: De#eleeo³e:~ meheefo-meerie cesje, nbmew½e meejmeiecew½e - nbmemeejmeiecew:, efjeueghlehetje&: - KeeefolJee meceehleb kegàje&efvle, mecòeefêe - DeOegvee, efjeª{le=cee¹jemeg - le=cee¹ j³egkeìlee: leemegö les<eg Üejs<eg keàerìcegkeejeueer{: keàerìw: Keeefole: yeerpee eefue: - lec[gueeefve Heleefvle~ Odisha State Open University, Sambalpur 14

18 J³eeK³ee ee oêe: efveoe&veleenslees: og:efkelees YetlJee HetJee&JemLeeb mce=ljee keàle³eefle cece ie=nm³e Üejs<eg ³eeefve De#eleÒeYe=efleJemlegefve Hetpee³ew oer³evles, leeefve nbmemeejmeiecew: Keeefoleeefve~ DeOegvee oefjênslees: De#eleeoerveeceYeeJenslees: ve Heefj<ke=Àles mebmkeàejeyeejeeled Jee ³ee: le=cee¹ jw: ³egkeÌleeefve ÜejeefCe YeJeefvle~ le$e keàerìkeeefoleyeerpee eefue: Heleefle~ efìhheceer Deefmceved MueeskesÀ JemevleefleuekeÀe ívo:~ lem³e ue#eceb GkeÌlee JemevleefleuekeÀe le-ye-pee-peieew-ie: Fefle~ MueeskeÀmebK³ee - 5 megkeb efn og:keev³evegyet³emeesyeles IeveevOekeÀejsef<JeJe oerheome&veced~ megkeeêeg ³ees ³eeefle vejes oefjêleeb Oe=le: MejerjsCe ce=le: me peerjeefle~~ (1/10) DevJe³e: - IeveevOekeÀejs<eg oerheome&veced FJe og:keeefve DevegYet³e (Heg <em³e) megkeb efn MeesYeles~ leg ³e: vej: megkeeled oefjêleeced ³eeefle me: MejerjsCe Oe=le: DeefHe ce=le: meved peerjeefle~ MeyoeLe&: - IeveevOekeÀejs<eg Ieesjefleefcejs<eg, oerheome&veced FJe oerhe ÒekeÀeMe FJe, og:keeefve keàäeefve, DevegYet³e DevegYet³em³e efje<e³eerke=àl³e, megkeced Deevevo: efn efveef½eleele&keà: DeJ³e³e:, MeesYeles jepeles~ Hejvleg efkeàvleg ³e: peve: megkeeled megkecevegyet³e, oefjêleeced efveoe&veleeb ÒeeHveesefle~ me: - lee Me:, vej:- Heg <e:, MejerjsCe-osnsve, Oe=le: - DeeefÞele: meved, ce=le: - efvepeeaje:, peerjemetv³e FJe peerjeefle ÒeeCeOeejCeb keàjesefle~ J³eeK³ee ee oêe: mjeoeefjêîem³e nslees: DeleerJe og:efkele: YeJeefle~ IeveevOekeÀejs<eg oerheome&veefceje vewkesà<eeb og:keevecevegyejeevlejb ceveg<³ee³e megkeb megmeesefyeleb YeJeefle~ DeLee&led lee Meb Odisha State Open University, Sambalpur 15

19 megkeb mejexy³e: jes eles~ Hejvleg ³e: peve: DeveskesÀ<eeb megkeeveecegheyeesieb ke=àljee efveoe&veleeb ÒeeHveesefle me: MejerjsCe Oe=le: meveefhe ce=le FJe efleÿefle~ efìhheceer Deefmceved MueeskesÀ JebMemLeívo:~ lem³e ue#eceb YeJeefle- peleew leg JebMemLecegoerefjleb pejew Fefle ~ DeÒemlegleÒeMebmee Deue¹ej: Deefmle~ DeÒemleglem³e J³eefkeÌlemeeceev³em³e keàlevesve Òemlegle ee oêe- ªHeJ³eefkeÌleefJeMes<em³e %eeveb YeJeefle~ MueeskeÀmebK³ee - 6 oeefjêîeeod efoe ³ecesefle ÛerHeefjiele: ÒeYe M³eles lespemees efvemlesp³ee: HeefjYet³eles HeefjYeJeeefVeJexoceeHeÐeles ~ efveefje&cce: Meg ecesefle MeeskeÀefHeefnlees yeg îee Heefjl³ep³eles efveye&gef : #e³ecesl³enes efveoevelee mejee&heoeceemheoced~~ (1/14) DevJe³e: - ceveg<³e: oeefjêîeeled efû³ecesefle~ ÛerHeefjiele: lespeme: ÒeYe M³eles, efvemlespee: HeefjYet³eles, HeefjYeJeeled efvejexoceeheðeles, efveefje&cce: Meg eced Sefle, MeeskeÀefHeefnle: yeg îee: Heefjl³ep³eles, efveyeg&ef : #e³eced Sefle~ Denes efveoe&velee mejee&heoeceemheoced~ MeyoeLe&: - ceveg<³e: - peve:, oeefjêîeeled efveoe&veljeeled, efû³ecesefle ueppeeb ÒeeHveesefle, ueefppele: YeJeefle, ÛerHeefjiele: - ueppe³ee ³egkeÌle:, lespeme: - ÒeleeHeeled, ÒeYe M³eles Òeveäes YeJeefle~ efvemlespee: - lespemetv³e: HeefjYet³eles eflejefm eà³eles, pevewefjefle HeefjYeJeeled eflejmkeàejeled, efvejexoceeheðeles Kesob iueeefveb Jee ieleeefve DeeHeÐeles Jee, efveefje&cce:-iueeefve³egkeìle:, Meg ecesefle- MeeskebÀ ÒeeHveesefle, MeeskeÀefHeefnle:meved MeeskeÀ³egkeÌle:/MeeskeÀekegÀue: meve, yeg îee - Odisha State Open University, Sambalpur 16

20 yegef /efjejeskeàüeje, Heefjl³ep³eles l³eeieb keàjesefle, efvejeg&ef : #e³ecesefle yegef nerve: efjeveemeb ÒeeHveesefle~ Denes- og:kemet ekeàj³e³eced, efveoevelee oeefjêîeb, mejee&heoeceemheoced mecemleeveeb efjeheêeerveeb mleeveb YeJeleerefle ~ J³eeK³ee Òemlegles MueeskesÀ ee oêe: efveoe&veleenslees: og:efkele: YeJeefle~ ee oêe: efjeot<ekebà keàle³eefle oefjêleenslees: ceveg<³e: ueefppelees YeJeefle~ ueefppele: Heg <e: lespeesnervees YetlJee eflejmke=àle: YeJeefle, DeHeceeefvelees YeJeefle e~ DeHeceevenslees: iueeefveb ÒeeHveesefle~ iueeefve³egkeìle: ceveg<³e: MeeskeÀmevleHle: YeJeefle~ MeeskeÀekegÀue: peve: efjejeskesàve Heefjl³ep³eles~ efjejeskeànerve: Heg <e: efjeveäes YeJeefle~ FlLeb oefjêlee mejex<eeceeheoeb keàejceb YeJeefle~ efìhheceer De$e Meeotue&efJe eàeref[le ívo: Deefmle~ Dem³e ue#ececedmet³ee&éew³e&efo ce: mepeew meleleiee: Meeot&ueefJe eàeref[leced~ MueeskeÀmebK³ee - 7 efuecheleerje leceesç²eefve Je<e&leerJee eveb veye:~ DemeledHeg <e mesjesje efäefje&heàueleeb ielee~~ (1/34) DevJe³e: - lece: De²eefve efuecheefle FJe veye: De eveb Je<e&efle FJe efä:, Demeled Heg <emesjee FJe efjeheàueleeb ielee~ MeyoeLe&: - lece: - DevOekeÀej:, De²eefve efuecheefle De²s<eg efuehle FJe YeJeefle~ veye: - DeekeÀeMe:, De eveb keàpjeueb, Je<e&leerJe - ³eLee Je<e&efle, efä: - e#eg:, DemeledHeg <emesjesje ogäheg <eeceemesjee FJe efjeheàueleeb ielee efve<heàueleeb ielee~ Odisha State Open University, Sambalpur 17

21 J³eeK³ee MekeÀej: efjeì½e ³eoe Jemevlemesveecevegmejle:, leoe DevOekeÀej: Deemeerled~ DevOekeÀejb ädjee efjeì: keàle³eefle DevOekeÀejsCe Mejerj: efuehle: YeJeefle~ DeLee&led De²s<eg DevOekeÀej: J³eeH³e SJe efleÿefle~ DeekeÀeMeeled keàpjeueje=efä: YeJeefle~ ³eLee ogäpevemesjee ³eLee efve<heàuee YeJeefle lelee DemceekeÀcevJes<eCeceefHe efve<heàueb YeJeefle~ efìhheceer MueeskesÀ DevegägHed ívo: JeÊe&les~ lem³e ue#ececed MueeskesÀ <eÿb ieg %es³eb meje&$e ueiegheáececed~ efü eleg<heeo³ees: ÛmJeb mehleceb oerie&cev³e³ees:~~ MueeskesÀ ³ecekeÀ-DevegÒeeme-Deue¹ejew lelee GHecee-GlÒes#e³ees: efceþeces mebme=efäjuebkeàej:~ MueeskeÀmebK³ee - 8 oerveeveeb keàuheje=#e: mjeiegceheàuevele: meppeveeveeb kegàìgcyeer DeeoMe&: efmeef#eleeveeb meg eefjleeefvekeà<e: MeerueJesueemecegê:~ melkeàêee& veejecevlee Heg <e iegceefveefoeo&ef#eceesoejmeêjees eskeà: MueeI³e: me peerjel³eefoekeàiegcele³ee ees ídjemevleerje eev³es~~ (1/48) DevJe³e: - oerveeveeb mjeiegceheàuevele: keàuheje=#e:, meppeveeveeb kegàìgcyeer, efmeef#eleeveeced DeeoMe&:, meg eefjleefvekeà<e: MeerueJesueemecegê: melkeàêee&, veejecevlee Heg <eiegceefveefoe: oef#eceesoejmeêje: efn MueeI³e: SkeÀ: me: DeefOekeÀiegCele³ee peerjeefle Dev³es e G ídjemeefvle FJe e~ MeyoeLe&: - oerveeveeb oefjêeceeb, ogkemleeheefleleeveeb peveeveeb, mjeiegceheàuevele: - mjem³e efvepem³e iegcee: - o³eeoeef#ec³eeefoiegcee: SJe HeÀueeefve HeefjCeecee: lew: vele: vece : DeefleefJeve³eMeerue: Fefle YeeJe:, keàuheje=#e: - keàuhele : (mejex<eeb peveeveeb ceveesjlehegjkeà:) meppeveeveeb kegàìgcyeer melheg <eeceeb yevoeg:, efmeef#eleeveeceeome& - efjeog<eeb efveome&veyetle:, meg eefjleefvekeà<e: - meoe eejm³e Odisha State Open University, Sambalpur 18

22 Hejer#eeHee<eeCe:, Hejer#eemLeeveefcel³eLe&:, MeerueJesueemecegê: - meled mjeyeejeªhe ce³e&oe³ee: mecegê:, melkeàêee& - ³eesi³eeveeb meceeojm³e keàêee&, veejecevlee keàm³eef eoefhe DeHeceevem³e ve keàêee&, Heg <e - iegceefveefoe: - Heg <es mecyejeeveeb o³eeoeveoef#ec³eeoerveeb iegceeveeceeue³e:, oef#eceesoejmeêje: - mejueesoej mjeyeeje:, MueeI³e: - ÒeMebmeveer³e: lelee me: - ee oêe:, SkeÀ: - SkeÀekeÀer SJe DeefOekeÀiegCele³ee DeefOekeÀe: DeefleMe³eiegCemecHeVee: peerjeefle peerjeveoeejceb keàjesefle~ Dev³es e G ídjemeefvle Dev³es e kesàjeueb éeemeòeéeemeûenceb kegàje&efvle, ³eLee ece&ce³eer Yem$ee G ídjemeefle, lelewjeslejs e~ J³eeK³ee - De$e veeìîekeàej: efjeìcegkesve ee oêem³e iegceeved JeCe&³eefle~ efjeì: MekeÀejb keàle³eefle - Dee³e&: ee oêe: oefjêpevemecegoe³em³e ceveesjleeveeb HetjkeÀ:, efjeog<eeb HeefjHeeuekeÀ:, efmeef#eleeveeb ohe&ce FJe efveome&veyetle:, meoe eejeceeb efvekeà<e:, MeerueªHeJesueemecegê: ³eLee mecegê: keàoeefhe mjece³ee&oeceefle eàeceefle Fefle, ³eesi³eeveeb meceeojkeàêee&, keàm³eef eoefhe pevem³e DeHeceeveb ve keàjesefle~ mejex<eeb iegceeveeceekeàjme Me:, MeerueesoejmJeYeeJe³egkeÌle, mejez: ÒeMebmeveer³e: DeefKeueYetceC[ues Slee Me: peve: SkeÀekeÀer SJeeefmle ~ efjeefjeoeiegceeveeeþe³eoelee me: FoeveeR ÒeMemlepeerJeveb peerjeefle~ Dev³es leg éeemees ídjeemeb kegàje&efvle ~ ceveg<³eªhesce peerjeveoeejcem³e Òeke=Àlecetu³eb lesve %eelecesje~ efìhheceer 1) Deefmceved MueeskesÀ ñeioejeívo:~ 2) G íjedmeefvleje eev³es Fl³e$e ef eà³eeslòes#eeguebkeàej:~ 3) ef eà³eeslòes#ee³ee: De$e mebme=efä: ~ Odisha State Open University, Sambalpur 19

23 1.8.2 ÒeLecee¹m³e meejebme: ÒeLecee¹m³e veecekeàjceb YeJeefle Deue¹ejv³eeme:~ Dem³ee¹m³e keàleejemleg FlLeb YeJeefle~ DeecegKes veìermet$eoeej³eesce&o³es JeeÊee&ueeHe: M³eles~ met$eoeej: mjeie=ns mebefjeoeevekeàcejeueeskeì³e eefkeàlees YetlJee veìer He= íefle~ veìer keàle³eefle ³eled DeefYeªHe³eefle veecekeàjeĺem³e nslees: ke=àleceefmle~ SJeb ÞeglJee met$eoeej: eàesefoele: YetlJee leecegheeuey³eles~ Hegve: veìîee: yeesoeveevlejb me Meevlees YeJeefle~ veìer DeefHe yeéïeceb GHeefvecev$eef³elegb leb keàle³eefle, me: yeéïece DevJes<eCee³e ieljee cew$es³eb HeM³eefle~ met$eoeej: leb efvecev$eceb keàjesefle Hejvleg leled me: ve mjeerkeàjesefle~ Devevlejb ÒeLece M³es cew$es³e: ceáeesheefj Deeie íefle~ lem³e keàleveeefoob %ee³eles ³eled petce&ye= sve peeeflekegàmegcejeeefmele: ÒeeJeejkeÀ: ee oêee³e Òesef<ele:~ leefmcevesje mece³es ee oêe: joefvekeàe e cev eesheefj ÒeefJeMele:~ ee oêem³e ÒeLeceHeefj e³eeosje Fob %ee³eles ³eled me: efveoe&ve:~ lem³e efveoe&veleensleesjefhe me: og:efkelees YetlJee keàle³eefle- oeefjêîeeled cejceeüe cejceb cece jes eles ve oeefjêîeced'' Fefle lem³e efce$eb efjeot<ekeà: leb yeesoe³eefle~ leovevlejb ee oêe: ie=nosjeleey³e cew$es³eb yeefueb oelegceeefomeefle~ Hejvleg cew$es³e: jepeheles ievlebg ves íefle~ Dele: le$ewje DeHesef#elegb keàle³eefle mje³eb meceeefoeb efvejeêe&³eefle e~ leefmcevesje mece³es veshel³es Jemevlemesveecevegmejvle: efjeì- esì-mekeàeje: Deeie íefvle~ mee Deelcej#eCeeLe ee oêem³e ie=ns ÒeefJeMeefle~ le$e DevOekeÀejs efmleleeb joefvekeàeb Jemevlemesvee Fefle celjee leeb ie=ôceeefle~ DeYeêesef elecee ej³eefle~ SleoLe MekeÀejb yeueeod yeefnie&vlegceeefomeefle~ efjeì: efjeot<ekebà %eeljee #ecee³ee eveeb keàjesefle~ ee oêeesçefhe Jemevlemesveeb joefvekeàe%eevesve yeeuekebà jesnmesveced Devle: veslegb keàle³eefle~ yeeuekeàcee íeoef³elegb lem³eesêejer³eb Òeef#e³eefle~ lem³eesêejer³em³e megievoesve mee ÒemeVee YetlJee let<ceer efleÿefle~ leovevlejb efjeot<ekeà: Deeiel³e joefvekeàe³ee: DeHeceeveeefo Ieìveeb ee oêemeccegkes keàle³eefle~ Dele: Hejb Jemevlemesvee mjeeyejceeefve ee oêem³e Heeéex v³eemeªhesce Odisha State Open University, Sambalpur 20

24 mleeheef³elegefce íefle~ meesçefhe mjeerkeàjesefle~ efojememece³es JeOe&ceevekeÀe³e je$eew e efjeot<ekeàe³eeyet<eceeveeb j#ecem³e oeef³eljeb Òe³e íefle~ meb#eshesce ÒeLecee¹m³e meejebme: 1. ÒemleeJevee³eeb MetêkeÀm³e efje<e³es met evee~ 2. met$eoeej: veevðecevevlejb oefjê ee oêeefje<e³es JemevlemesveeefJe<e³esçefHe met evee Òeooeefle~ 3. ee oêe: mjeoefjêleenslees: DeleerJe ogefkele:~ 4. leleeefhe ee oêem³e cew$es³eb Òeefle ie=nmleoece&heeuevee³e GHeosMe:~ 5. MekeÀejsCe esìsve e Devegiec³eceevee Jemevlemesvee 6. DevOekeÀejs Jemevlemesvee Ye³eYeerlee Sleeb leew DevJes<eCeb kegà le:~ 7. ee oêem³e efveoe&veleenslees: og:keyeeje: metef ele:~ 8. yeefueb ie=efnljee joefvekeà³ee men yeefnjeievlegb He#eÜej:GodIeeefìle:~ 9. le$eefmlelee Jemevlemesvee oerheb efvejee&he³eefle~ Devle: ie íefle~ 10. joefvekeàeb yeefn: ievlegcegkeìljee cew$es³e: Hegve: oerheòepjeueveele Devle: ie íefle~ 11. leefmceved mece³es MekeÀejsCe ceoefvekeàe kesàmew: ie=efnlee~ MekeÀej: ef evle³eefle ³eled mee Jemevlemesvee Fefle~ 12. efjeot<ekeà: ÒeefJeMeefle~ oefvlejoefvekeàe leb meje keàle³eefle~ 13. efjeot<ekeà: MekeÀejb eflejmkeàjesefle~ 14. ee oêe: Jemevlemesveeb ie=ns HeM³eefle~ 15. Jemevlemesvee mjeeyejceeefve v³eemeªhesce mleeheef³eljee efveie& íefle~ leoe jepeceeie&: Meevleceemeerled~ Odisha State Open University, Sambalpur 21

25 1.8.4 efüleer³ee¹m³e MueeskeÀe: MueeskeÀmebK³ee - 1 ve iece³eefle HejeYeJeb kegàleef½eod njefle ooeefle e efvel³ecele&peeleced~ ve=heefleefjje efvekeàececee³eomeea efjeyejekeìlee mecegheem³eles pevesve~~ 2/7 DevJe³e: - kegàleef½eled HejeYeJeb ve iece³eefle, efvel³ecele&peeleb njefle ooeefle e~ efjeyejekeìlee pevesve efvekeàececed Dee³eoMeea jepee FJe mecegheem³eles~ MeyoeLe&: - Ðetleb kegàleef½eled HejeYeJeb ve iece³eefle Ðetleb keàmceeoefhe eflejmkeàejb Hejepe³eb Jee vewje efjeef evle³eefle~ efvel³ecele&peeleb njefle meje&oe mecheefêemecetnb OevejeefMeb Jee Hejepe³eªHesCe njefle efjepe³eªhesce Òe³e íefle, efjeyejekeìlee pevesve OeveeefomecHeVesveeefHe Heg <esce Dee³eoMeea jepee FJe Dee³eÒeoMe&keÀve=HeeflejsJe efjeyejekeìlee pevesve, Ssée³e&Meefuevee DeefHe ueeskesàve mecegheem³eles meeojb mesj³eles~ Òeme²: - Òemlegleesç³eb MueeskeÀ: ce= íkeàefìkeàm³e efüleer³ee¹m³e mehlece: MueeskeÀ:~ ÐeglekeÀj: mebjeenkeà: Dev³es ÐeglekeÀje½e mjeeyeeefjekeàyeejesve keàuenb kegàje&efvle~ Deefmceved MueeskesÀ oog&jkeà: Ðeglem³e je%ee men Ðeglem³e meec³eb ÒekeÀì³eefle~ J³eeK³ee - ³eLee jepee ceeveeheceeve³eesce&o³es efkeàefáeoefhe ve efje eej³eefle~ me: Ðetle eàer[e³eeb keàm³eef eled Oeveb njefle~ keàmcewef eled efjehegueb OeveceefHe Òe³e íefle~ Ðetle eàer[e³ee: efve³ece: SJe~ ³eLee Òe egje³e ÒeoMe&keÀm³e je%e: DeejeOevee Dev³esve OeveJeleeefHe Heg <esce ef eà³eles, lelewje DeefOekeÀe³eÒeoMe&keÀm³e Ðeglem³eeefHe mesjeveced Dev³esve OeveJeleeefHe ef eà³eles~ Dele: Ðegleb jepeefjeeefmle~ efìhheceer Deefmceved MueeskesÀ Hegef<Heleeûee ívo: GHeceeue¹ej½e~ Hegef<Heleeûee³ee: ue#eceb YeJeefle - Odisha State Open University, Sambalpur 22

26 De³egefpe ve³egiejsheàlees ³ekeÀejes ³egefpe e vepeew pejiee½e Hegef<Heleeûee~ MueeskeÀmebK³ee - 2 ³e: mleyoeb efojemeevleceeveleefmeje veemles meceguueefcyelees ³em³ees <e&ceueesÿkewàjefhe meoe He=ÿs ve peele: efkeàce:~ ³em³ewle e ve kegàkeìkegàjwjnjnpe&«evlejb ej³e&les lem³eel³ee³elekeàesceuem³e meleleb ÐetleÒeme²sve efkeàced ~~2/12~~ DevJe³e: - ³e: efojemeevleced DeeveleefMeje: (meved) mleyoeb, meceguueefcyele: ve Deemles ³em³e He=ÿs GodIe<e&CeueesÿkewÀ DeefHe meoe efkeàce: ve peele: ³em³e e Sleled pe«evlejced, kegàkeìkegàjw: Den: Den: ve ej³e&les, Del³ee³elekeÀesceuem³e lem³e meleleb ÐegleÒeme²sve efkeàced? MeyoeLe&: - ³e:- ³e: peve: (Denb oog&jkeà FJe) efojemeevleced mee³eb keàeueb ³eeJeled, DeeveleefMeje: - G &Yeeieeled DeOeesosMes uecyeceeve: meved, meceguueefmele: - DeeveleefMeje: meved, mleyoe: - efve½eueb ve Deemles ve mleelegb MekeÌveesefle, ³em³e He=ÿs GodIe<e&CeueesÿkewÀ: DeefHe efkeàce: meoe ve peele: - ³em³e pevem³e He=ÿYeeies FefäkeÀeefoKeC[w: Òeefleefoveb Ie<e&CeeefokebÀ ef eúb ve peeleb, ³em³e e Sleled pebieevlejb kegàkeìkegàjwjnjn ve ej³e&les - ³em³e e pevem³e (cece FJe) Fob pebieevlejb kegàkeìkegàjw: Òeefleefoveb ve Ye#³eles~ Del³ee³elekeÀesceuem³e lem³e meleleb ÐegleÒeme²sve efkeàced DeefleMe³ekeÀesceuem³e lem³e HegjesJeefÊe&ve: mebjeenkeàm³e efvejvlejb ÐegleÒeme²sve efkeàceefhe Òe³eespeveb veeefmle~ DeLee&led mebjeenkeàm³e Ðegleb ve eàer[veer³eced~ Deefmceved MueeskesÀ Fob JeefCe&leb ³eled ÐegleeO³e#esCe ceelegjsce Heeref[leb mebjeenkebà ädjee oog&jkeà: Deelceve: Òeefleef eà³eeb ÒekeÀeMe³eefle~ Odisha State Open University, Sambalpur 23

27 J³eeK³ee - ³e: Heg <e: (oog&jkeà FJe) Òeele: keàeueeoejy³e mee³eb keàeueb ³eeJeled meceguueefcyele: DeOeescegKe: meved efve½eueb mleelegb ve MekeÌveesefle, (lesve Ðegle eàer[e ve keàjceer³ee) ³em³e e He=ÿs leer#ceueesÿkewà: ef eúb ve peeleb (Hejeefpeles meefle Oevem³e DeÒeoevesve Slee Meb oc[b oer³eles) ³esve keàerce:pee³eles), ³em³e e pebieòeosmem³e ceebmeb kegàkeìkegàjw: Òeefleefoveb ve Ye#³eles~ Slee Mem³e megkegàceejmejerjm³e Ðetleef eà[eòeme²b efkeàced? DeLee&led Ðegle eàer[e³ee: ogäpevee: Oevem³eeÒeeHleew Slee Meeefve oc[eefve Òeooefle~ Slee Me HeefjefmLeefleb mees{gb mebjeenkeà: ve mecele&: Dele: Ðegle eàer[e³ee: Hee$eceefHe ve YeJeefle~ efìhheceer MueeskesÀçefmceved Meeog&ueefJe eàer[leívo: DeÒemlegleÒeMebmeeçuebkeÀej½e~ ívome: ue#ececed - met³ee&éew³e&efo ce: mepeew meleleiee: Meeot&ueefJe eàeref[leced~ MueeskeÀmebK³ee - 3 ³e DeelceJeueb %eeljee Yeejb legefueleb Jenefle ceveg<³e:~ lem³e mkeueveb ve pee³eles ve e keàevleejielees efjeheðeles~~ 2/14 DevJe³e: - ³e: ceveg<³e: Deelceyeueb %eeljee legefueleb Yeejb Jenefle, lem³e mkeueveb ve pee³eles, keàevleejiele: e (me:) ve efjeheðeles~ MeyoeLe&: - ³e: ceveg<³e: - ³e: Heg <e:, Deelceve: - mjem³e, yeueb meecel³e&ced, %eeljee efje ee³e& mjemekeìl³evegªheefceefle ³eeJeled, legefueleb mjeevegªheb, Yeejb - ieg êj³eefcel³ele&:, Jenefle Oeej³eefle, lem³e pevem³e, mkeueveb ve pee³eles Heleveb ve YeJeefle~ keàevleejs ogie&ceceeiexçefhe, ienvejeves iele: ÒeeHle: e DeefHe, me: ve efjeheðeles ve efje³eefêecejeehveesefle~ mjemeefkeìleb efjemce=l³e DeefJece=M³ekeÀeefjCee ce³ee (mebjeenkesàve) Slee Meer Mees eveer³ee DeJemLee Deeveerlee Fefle~ Odisha State Open University, Sambalpur 24

28 J³eeK³ee - ³es pevee: Deelceve: meecel³e&cemeecel³e Jee %eeljee Yeejb leesue³eefle me: Ye³e¹jsçefHe ceeiex ie íved ve mkeueefle Fl³een mebjeenkeà:~ ³es pevee: Deelceve: meecel³e&cemeecel³e Jee %eeljee Yeejb leesue³eefle me: Ye³e¹jsçefHe ceeiex ie íved ve mkeueefle Fl³een mebjeenkeà:~ efìhheceer Deefmceved MueeskesÀ Dee³ee& ívo:, DeÒemlegleeçuebkeÀej½e~ MueeskeÀmebK³ee - 4 Ðetlesve leled ke=àleb ces ³eefÜnmleb pevem³e meje&m³e~ FoeveeR ÒekeÀìMeer<eex vejsvêceeiexce efjenefj<³eeefce~~(2/17) DevJe³e: - Ðetlesve cece lelke=àleb ³eled meje&m³e pevem³e (mece#eb) efjenmleced, FoeveeR ÒekeÀìMeer<e& - vejsvêceeiexce efjenefj<³eeefce~ MeyoeLe&: - Ðeglesve Ðegle eàer[³ee, cece Ðegle J³emeefveve: mebjeenkeàm³e, leled ke=àleb leled efjeefnleb, ³eled meje&m³e - ³eled efveefkeuem³e pevem³e mece#eefceefle efjeiele: - efkeàefáeled keàêeg&cemekeìle, nmle: -keàj:, ³eefmceved leled efjenmleb HejeYetleb, DeJeceeveced Fl³eLe&:, FoeveeR Ðegleos³eoMemegJeCex oêes meefle ÒekeÀìMeer<e&: efveye&³eb YetlJee GVeefceleb efmejes YetlJee vejsvêceeiexce jepeceeiexce efjenefj<³eeefce Yeéfce<³eeefce Fl³eLe&: - Ðegleos³eeYeeJes pevemecetnsçefhe efveyeeakeà: meved jepeceeiex me eefj<³eceerl³ele&:~ J³eeK³ee - Ðegleef eà[e³eeb Hejeefpele: meved mebjeenkeà: ceelegje³e omemegjece Oeej³eefle~ mebjeenkeàeled omemegjece veslegb ceelegj: leb mebjeenkeàced Devegmejefle~ Ye³esve mebjeenkeà: Jemevlemesvee³ee: Òeemeeos ÒeefJeMeefle~ le$e ceelegj: ÒeefJeM³e mebjeenkebà omemegjece ³ee eles~ Ðetle eàer[e³eeb efve:mje: mebjeenkeà: omemegjece oelegcemecele&: YeJeefle~ Dele: Jemevlemesvee megjece&keà¹ceb ceelegje³e Òeoe³e mebjeenkebà $eýcecegkeìleb keàjesefle~ $eýceeled cegkeìle: meved mebjeenkeà: keàle³eefle, Ðetle eàer[ekeàejceeled Denb mejex<eeb Odisha State Open University, Sambalpur 25

29 mece#es meowje DeHeceeefvele: DeYeJeced~ mecòeefle $eýcecegkeìle: meved Denb cemlekeàcegllee³e efveyeeakeàyeejesve jepeceeiex ieefce<³eeefce~ efìhheceer MueeskesÀçefmceved Dee³ee& ívo:~ efüleer³ee¹m³e meejebme: efüleer³ee¹m³e veece ÐeglekeÀj-mebJeenkeÀ:''~ efüleer³ee¹m³e ÒeejcYes Jemevlemesvee mje esì³ee joefvekeà³ee men Deemeervee~ joefvekeàe lem³ee: ceveesj³eleeb %eeljee keàáeveb Heg <eb Òel³eeke=Àäe Jesefle He= íefle~ leoe ee oêeb Òeefle mee DevegjkeÌlee'' Fefle GkeÌlee~ Sleefmceved mece³es mebjeenkeàm³e ÒeJesMe: YeJeefle ³e: Ðegle eàer[e³eeb J³eeHe=le:~ Dev³ew: ÐeglekeÀejw: men mjeeyeeefjekeà: keàuen: pee³eles~ OeveÒeoevesçmeceLe&nslees: ÐegleeO³e#esCe mebjeenkeà: Heeref[le:~ mebjeenkeàesçefhe Ye³esve keàm³eeefhe He#eÜejcegvcegkeÌleb ädjee ÒeefJeMeefle~ le$e Jemevlemesvee Deemeerled~ Dele: me: Jemevlemesvee³ee: MejCes ie íefle~ me: Ðegle eàer[enslees: ³ee ogie&efle: peelee, lem³ee: efje<e³es me: DevegMees eefle~ Devevlejb Jemevlemesve³ee Òesefjlee joefvekeàe mebjeenkebà lem³e efje<e³es He= íefle~ mebjeenkeàheom³eele&: Mejerjceo&keÀ:~ me: Mejerjceo&keÀªHesCe ee oêem³e ie=ns Je=efÊecekeÀjesled~ Hejvleg lem³e efveoe&veleenslees: me: Ðegle eàer[e³eeb J³eeHe=leesçYeJeled~ le$e omemjece&cegêe½e neefjlejeeved~ ee oêem³e veece ÞeglJee Jemevlemesvee mebjeenkeàm³eeojb keàjesefle~ Ðegle eàer[e³eeb lem³e Hejepe³enlees: lemcew (mebjeenkeàe³e) mjekeà¹ceb ÒeoÊeJeeved~ joefvekeàenmles megjece&keà¹ceb ÐeglekeÀejsY³e: Òes<e³eefle~ FoceefHe keàle³eefle ³eled leled megjece&keà¹ceb mebjeenkesàve Òesef<eleefceefle~ mebjeenkeà: leoe mev³eemeer YeefJelegcew íled ielejeeved e~ Odisha State Open University, Sambalpur 26

30 leoe veshel³es keàesueenue: mebpeele:~ Jemevlemesvee³ee: KegCìceesìkeÀveecvee nmleer GHeêJeb j e³eefle~ jepeyeeies SkebÀ mev³eeefmeveb Oe=lJee ceeefjlegcegðele: Deemeerled~ leoe keàce&hetjkeà: leb jef#elejeeved~ ee oêeesçefhe lem³e meenmeb ädjee DeleerJe ÒemeVees YetlJee mjeveeceeef¹leb ÒeeJeejkebÀ lemcew ÒeoÊeJeeved~ Sleled meje keàce&hetjkeà: Jemevlemesvee³ew keàle³eefle~ ee oêem³e ÒeeJeejkeÀefJe<e³es ÞeglJee leb ÒeeJeejkebÀ veerljee memvesnb ÒeeJe=Ceesefle~ ee oêeb e êägcegheefjleve DeefuevokebÀ ie íefle~ le=leer³ee¹m³e MueeskeÀe: MueeskeÀmebK³ee - 1 megpeve: Keueg Ye=l³eevegkeÀcHekeÀ: mjeeceer efve &vekeàesçefhe MeesYeles~ efhemegve: Hegveê&J³eieefJe&lees og<keàj: Keueg HeefjCeeceoe Ce: ~~ (3/1) DevJe³e: - Ye=l³eevegkeÀcHekeÀ: megpeve: mjeeceer efveoe&vekeà: DeefHe (meved) Keueg MeesYeles~ Hegve: êj³eieefje&le: efhemegve: og<keàj: HeefjCeeceoe Ce: (Keueg YeJeefle)~ MeyoeLee&: - Ye=l³eeveeb mesjekeàeveeb, DevegkeÀcHekeÀ: - o³eejeeved, megpeve: - meppeve:, mjeeceer ÒeYeg, efveoe&vekeà: - Oevenerve:, Keueg efveef½eleele&: DeJ³e³e:, MeesYeles jepeles, Hegve:-Yet³e:, êj³esce Oevesve DeLee&led OeveeefOeke̳esve, ieefje&le: - ieje&³egkeìle:, efhemegve: - Keue:, og:kesve- Dee³eemesve, ef eà³eles mesj³eles, HeefjCeeces -Devlemece³es, oe Ce: - Ye³e¹j YeJeefle~ De$e ÒeLecee xve mesjekeà o³eehejjeme: meeoeg: efveoe&ve: ee oêe: efveefî&ä: ~ J³eeK³ee le=leer³ee¹m³e ÒeejcYes esì: ee oêem³e mesjekeàeved Òeefle ³e: YeeJe:, leb JeCe&³eefle~ mesjekeàeved Òeefle o³eehejjeme: meppeve: efveoe&vees YetlJeeefHe megkeoe³eer YeJeefle~ Hejvleg Oeveceosve ieefje&le: ceveg<³e: mesjekeàeved Òeefle GÊeceJ³eJenejb ve keàjesefle~ Devles og:keoe³eer e YeJeefle~ Odisha State Open University, Sambalpur 27

31 efìhheceer Deefmceved MueeskesÀ Jewleeueer³e: ívo: DeÒemlegleÒebMemee Deue¹ej½e Òe³eesie: YeJeefle~ Jewleeueer³e ívome: ue#eceb YeJeefle - <e[d efje<eces Deäew meces keàueemlee½e, meces m³egveex efvejvleje:~ ve meceeç$e HejeefÞelee keàuee, Jewleeueer³esçvles jueew ieg : ~~ MueeskeÀmebK³ee - 2 GlkeÀefCþlem³e Ëo³eevegiegCee Je³em³ee, me¹slekesà ef ej³eefle Òeyejes efyeveeso:~ mebmleehevee efòe³elecee efyejnelegjeceeb, jkeìlem³e jeieheefjje=ef keàj: Òeceeso: ~~ (3/3) DevJe³e: - GlkeÀefCþlem³e Ëo³eevegiegCee Je³em³ee me¹slekeàs ef ej³eefle, ÒeJej: efjeveeso: efjejnelegjeceeb efòe³elecee mebmleehevee jkeìlem³e jeieheefjje=ef keàj: Òeceeso: (Deefmle)~ MeyoeLe&: - GlkeÀefCþlem³e GlkeÀCþ³egkeÌlem³e, efjejn-jesove³ee³egkeìlem³e, efjejnjesoveeefje»uem³e pevem³e, Ëo³eevegiegCee n=o³eevegªhee, Je³em³ee efòe³emekeerªhee, me¹sle³eefle me¹sleb Òe³e íefle, ef ej³eefle efyeuecyes kegàje&efle meefle, ÒeJej: - GÊece: Òeke=Àä:, efjeveeso: - ceveesj eveb, efjejnsce efòe³ee efje³eesiesve, DeelegjeCeeb J³eekegÀueeveeb, efòe³elecee ef evleevegªhee mebmleehevee Oew³e&oeef³evee, jkeìlem³e DevegjeieJele: pevem³e jeieheefjje=ef keàj: - Devegjeiem³e mebje &keà:, Òeceeso: - efjeveeso: Demleerefle YeeJe:~ Òeme²: - ee oêe: jsefyeuem³e me²erleb ÞeglJee Òel³eeieleJeeved, JeerCeeveecekebÀ ³ev$eb ÒeMebmeefle~ J³eeK³ee JeerCee efje³eesieheeref[lem³e pevem³e Ëo³eevegªHee efòe³emekeer FJe Deefmle~ ÒeoÊe me¹sles efòe³eleces efyeuecyes ke=àles meefle JeerCee GÊeceb ceveesj ekebà meeoeveb YeJeefle~ JeerCee efòe³eeefje³eesiesve J³eekegÀueeveeb ef eêeevegªhee Oew³e&oeef³eveer Deefmle~ JeerCee Devegjeie³egkeÌlem³e pevem³e jeiemebye &keà: efjeveeso: Deefmle~ Odisha State Open University, Sambalpur 28

32 efìhheceer Deefmceved MueeskesÀ JemevleefleuekeÀe ívo: GuuesKeeuebkeÀej½e~ JemevleefleuekeÀm³e ue#eceb YeJeefle - %es³eb JemevleefleuekebÀ leyepee peieew ie:~~ MueeskeÀmebK³ee - 3 leb lem³e mjejmeb eàceb ce=ogefiej: efmueäáe lev$eermjeveb, JeCee&veeceefHe cet í&veevlejieleb leejb efjejeces ce=ogced~ nsueemeb³eefceleb Hegve½e ueefueleb jeieeod efü eeefjleb ³elmel³eb efjejlesçefhe ieerlemece³es ie íeefce Þe=CJeefVeJe~~ 3/5 DevJe³e: - mel³eb ³eled ieerlemece³es efjejlesçefhe JeCee&veeb cet í&veevlejieleced DeefHe leejb efjejeces ce=ogb Hegve: e nsueemeb³eefceleb jeieeod efü eeefjleb lem³e ceoegjefiej: leb mjejmeb eàceb efmueäb lev$eermjeveb e Me=CJeved FJe Denb ie íeefce~ MeyoeLe&: - mel³eb Jemlegle:, ³eled ieerlem³e me²erlem³e, mece³es keàeues, efjejles J³eefleles, meefle, JeCee&veeb ieevee#ejeceeb, cet í&vee mjejeceeced Deejesn-DeJejesn eàce: lem³ee: Devleie&leced - ceo³es, JeÊe&ceeveced, leejced G ew:, efjejeces DeJemeeves, ce=ogb keàesceueb, Hegve:-leLee, nsue³ee ueerue³ee, meb³eefceleb efve³eefv$eleb, jeies<eg efü eeefjleb jeieefjemes<es<eg efü eeefjleced, efü keìleced, lem³e jsefyeuem³e, ceoegjefiej: - ceoegje: JeeC³e, leced ÞegleHetJe&ced, leb mjej eàceced leeb mjej³eespeveeb, DeejesneJejesnªHeer MeesYeveb eàceb, efmueäb ieevee#ejw: DeefYeVeb ieevee#ejefceefueleefcel³ele&:~ lev$eîee: mjeveb JeerCee³ee: OJeefveb ÞeglJee Denb - ee oêe: ie=nb ie íeefce~ Odisha State Open University, Sambalpur 29

33 Òeme²: - ee oêe: jsefyeuem³e ieeveb JeerCeeJeeoveb e ÞeglJee mevlegä: Deeveefvole½e YeJeefle~ lem³e me²erleefje<e³es keàle³eefle~ J³eeK³ee Fob mel³eb ³eled jsefyeuem³e ieeveb meceehle peeleced, Hejvleg De#ejeCeeb ³ee cet í&vee ³ee leg ueerue³ee efve³eefv$eleceemeerled, keàesceueheoejeueerveeb meb³eespevee, lem³e ceoegjb mjejb e DeOegveeefHe keàcex Meyoe³eles~ De$e jsefyeuem³e ÒeMebmee YeJeefle ~ efìhheceer MueeskesÀçefmceved Meeog&ueefJe eàeref[le ívo:, GlÒes#eeuebkeÀeje½e~ MueeskeÀmebK³ee - 4 Demeew efn oêjee efleefcejeyekeàemecemleb Je pel³egvelekeàesefìefjvog: ~ peueejeiee{m³e JeveefÜHem³e leer#ceb efje<eeceeûeefcejeejeefmeäced~~(3/6) DevJe³e: - peueejeiee{m³e JeveefÜHem³e DeJeefMeäb leer#ceb, efje<eeceeûeced FJe efn GVelekeÀesefì: Demeew Fvog: efleefcejejekeàemeb oêjee Demleb Jeṕeefle~ MeyoeLe&: - peueejeiee{m³e peues efveceivem³e, JeveefÜHem³e Jeveiepem³e, DeJeefMeäced peueejeieenveeled DeJeMes<eerYetleb, leer#ceb leerje b, efje<eeceeûeeefceje ovleeûeeefceje, efn Keue (DeJ³e³eb), GVelekeÀesefì: - GVeleeûeYeeie:, Demeew Fvog: - M³eceeve: evê:, efleefcejejekeàemeb DevOekeÀejsY³e: ÒemejCeeJemejefcel³eLe&:, oêjee Òeoʳe, Demleb Demlee eueb, Jeṕeefle ie íefle~ J³eeK³ee - ee oêe: ³eoe me²erleþejeceevevlejb ie=nb Òel³eeie íled leoe DemleesvcegKem³e evêm³e Jepe&veb veeìîekeàej: MetêkeÀ: keàjesefle~ ee oêe: mjeefce$eb cew$es³eb keàle³eefle ³eled peues efveceivem³e Jeveiepem³e DeJeefMeäb leer#ceb ovleeûeefceje GVeleeûeYeeie: De³eb Hegjes M³eceeve: evê: efleefcejsy³e: Odisha State Open University, Sambalpur 30

34 ÒemejCeeJemejb Òeoe³e Demlee eueb Òeefle ie íefle~ DeLee&led Heef½ecee³eeb efoefme ³eoe evê:demlee eueb ie íefle leoe HetJe&efoefMe DevOekeÀej: Òemejefle~ efìhheceer Deefmceved MueeskesÀ GHesvêJeýee ívo: GHeceeuebkeÀej½e~ MueeskeÀmebK³ee - 5 efjeyejeevegielee Yee³ee& megkeog:kemegn=od YeJeeved~ mel³eáe ve HeefjYe äb ³eÎefjês<eg ogue&yeced ~~ (3/28) DevJe³e: - m$eer efjeyejeevegielee YeJeeved megkeog:kemegn=od, mel³eb, e, ve, HeefjYe äb ³eled oefjês<eg ogue&yeced ~ MeyoeLe&: - m$eer Yee³ee&, Helveer, efjeyejeevegielee Oevem³e Devegiele Oeveevegmeejb, ie=nkeàe³e Oew³exCe meáeeue³eefle~ YeJeeved ljeb, megkeog:ke³ees: - mecheefêeefjehel³ees, megnled mekee, yevoeg yee Deefmle~ mel³eb Fob mel³eje eveb, ve e HeefjYe äb ve veäb, ³eled $e³eb oefjês<eg ogue&yeced OevenerveeJemLee³eeb og<òeeh³eb YeJeefle~ J³eeK³ee De$e ee oêe: mjekeàer³eb efce$eb cew$es³eb keàle³eefle - ³eled cece Helveer Oevem³eevegmeeefjCeer Deefmle~ mjeuhesçefhe Oeves ie=nkeàe³ee&efce meáeeue³eefle, Òe egjsçefhe Oeves ie=nkeàe³e&cegêeceªhesce mecheeo³eefle~ megkes<eg og:kes<jeefhe YeJeeved FJe efce$eceefhe Deefmle~ ÒeLecee GHeueefyOe: cece Yee³ee&³ee: megheefj eeueveb, efüleer³ee GHeueefyOe: cece mekee le=leer³ee GHeueefyOe: ³eled cece mel³eje eveb keàoeefhe HeefjYe äb veeefmle~ Slee: eflem$e: GHeueyOe³e: oefjês<eg ogue&yeced~ cece Heeéex Slee: meefvle~ Dele: veenb oefjê Fefle ef evle³eefle ee oêe:~ efìhheceer Òemlegles MueeskesÀ DevegägHed ívo:~ meceg e³eeue¹ej½e~ Odisha State Open University, Sambalpur 31

35 1.8.7 le=leer³ee¹m³e meejebme: le=leer³ee¹m³e veece meefvoe íso:~ le=leer³ee¹m³e ÒeejcYes JeOe&ceevekeÀveeceOes³e: esì: ee oêem³e iegceeved mcejefle~ efveoe&veesçefhe Heg <e: mesjekeàeved Òeefle ³eefo o³eemeerue:, leefn& mesjekeàe: megkesve efleÿefvle~ meesçefhe ee oêem³eehes#eeb ke=àlejeeved~ ee oêe: me²erleþejecee³e efjeot<ekesàve men ielejeeved~ evêcee Demlee eueb Òeefle ie íefle~ leoe leew ie=nceeielejevleew~ Deeiecevemece³es ee oêe: jsefyeuem³e ieeveefje<e³es keàle³eefle~ yeoe&ceevekeà: Üejced GodIeeì³eefle~ leew ie=nb ieljee HeeoÒe#eeueveHetJe&keÀceemeerveew Deemleeced~ leoe jsefyeue: mjece&yeec[m³e j#ecekeàe³e efjeot<ekeàe³e Òe³e íefle~ megjece&yeec[b ie=nerljee efjeot<ekeà: ee oêesve men Meef³elegb ie íefle~ eew³e&keàuee³eeb efvehegce: MeefJe&uekeÀ: meefvoeísoveb ke=àljee ee oêem³e ie=ns ÒeefJeMeefle~ mje eew³e&keàuee³ee: vewhegc³eb ÒeMebmeefle~ efjeot<ekeà: megjece&yeec[ef evle³ee efveceive: mjehves Meyoe³eles ³eled eew³e&ye³eeled megjece&yeec[b ee oêee³e ÒeoeÊegefce íefle~ ogyee&i³ejemele: eewj: MeefJe&uekeÀ:, leled megjece&yeec[b ie=ôceeefle, Heuee³eefle e~ ee oêe: efveêe³ee: GlLee³e meefvoekeàe³e ÒeMebmeefle~ megjece&yeec[b leg Jemevlemesvee³ee: v³eeme:~ leêeg eewjsce ie=efnleefceefle %eeljee cetef í&lees YeJeefle~ Fceeb Ieìveeb ÞeglJee ee oêem³e Helveer Oetlee mjeheles: ueeskeàehejeeoeled j#ecee³e mjeceele=ie=neled ÒeeHleeb jlveceeueeb efjeot<ekeàe³e Òe³e íefle~ ee oêeesçefhe mjeòeefleÿeb jef#elegb leeb jlveceeueeb Jemevlemesvee³ew Òes<e³eefle~ eew³e&ieìvee ueeskesà Òemeeefjlee YeJesled Fefle ef evlee³eeb FäkeÀeefYe: meefvoe: megme²le:keàjesefle~ leovevlejb mevo³eekeàe³e keàjesefle~ eleglee&¹m³e MueeskeÀe: MueeskeÀmebK³ee - 1 Odisha State Open University, Sambalpur 32

36 oêjee efvemee³ee Je eveer³eoes<eb efveêeáe efpeljee ve=heles½e j#³eeved~ me S<e met³eexo³ecevojefmce: #ehee#e³ee evê FJeeefmce peele:~~ (4/1) DevJe³e: - efvemee³ee: Je eveer³eb oes<eb oêjee efveêeb e ve=heles: j#³eeved e efpeljee me: S<e: (Denced) #ehee#e³eeled met³eexo³ecevojefmce: evê: FJe peele: Deefmce~ MeyoeLe&: - efvemee³ee: - je$es:, Je eveer³eoes<e:-yengoes<ee efn MeJe&jerefle DeHeJeeomJeªHeb ot<eceb oêjee- meceh³e&, eew³exce ot<e³eljesl³ele&: efveêeb Deelceve: mjeeheáe, ve=heles: - je%e:, j#³eeved veiejj#ekeàeved e, efpeljee eflejmke=àl³e, me: - Demeew, je$eew keàce&ueerve:, S<e: - ie íved Denefceefle~ #ehee#e³eeled je$es: veemeeled met³eexo³ecevojefmce:~ met³e&m³e ÒekeÀeMesve cevoe: - keàeefvlenervee: jmce³e: ³em³e lee Me: evê FJe MeMeer FJe, peele: - mebje=êe:, Deefmce JeÊe&s~ J³eeK³ee Deefmceved MueeskesÀ MeefJe&uekeÀ: Deelceve: mee M³eb met³eexo³ekeàeueervesve cevojefmcevee evêsce men JeefCe&leced~ De$e MeefJe&uekeÀ: efvemee³ee: efvevoeoes<eb Òeoe³e efveêeb veiejj#ekeàeb e DeieCeef³elJee, je$eew keàceueerve: De³ecenb je$es: #e³eeled met³eexo³ecevojefmce: evê FJe peele: Deefmce~ ³eLee evê: je$eew ÒekeÀeMeles, ve leg efoves, le$ewje efvemeeheg$ee: eewje: DeefHe ÒeYeJeefvle~ efojemes Ye³eeled les<eeb ÒeYeeJeMetv³elee M³eles~ ³eLee efvemeekeàj: efvemee³eecesje ÒekeÀeMeles lelewje efvemeeheg$ee: eewje: DeefHe efvemee³eeb ÒeYeJeefvle~ Ye³enslees: efojemes les<eeb ÒeYeeJe: ve M³eles~ efìhheceer Deefmceved MueeskesÀ GHepeeefle ívo:, GHeceeue¹ej½esefle~ GHepeeles: ue#ececed m³eeefovêjeýee ³eefo leew peieew ie:~ GHesvêJeýee pejpeemlelees ieew ~ Odisha State Open University, Sambalpur 33

37 Devevlejesoerefjleue#ceYeepeew Heeoew ³eoer³eeJegHepeele³emlee: ~~ MueeskeÀmebK³ee - 2 ceoveceefhe iegcewefje&mes<e³evleer, jefleefjje cetefêe&celeer efjeyeeefle ³es³eced~ cece Ëo³eceve²JeefÚleHleb, Ye=MeefceJe evovemeerleueb keàjesefle~~ (4/4) DevJe³e: - ³ee F³eb iegcew: ceoveceefhe efjemes<e³evleer cetefêe&ceêeer, jefle: FJe efjeyeeefle (mee) Deve²JeefÚleHleb cece Ëo³eb Ye=Meb evovemeerleueefceje keàjesefle~ MeyoeLe&: - ³ee F³eb ceoefvekeàe, iegcew: - ef eêeesvceeoveeefoefye: iegcew:, ceoveceefhe keàeceosjeceefhe, efjemes<e³evleer Deefle eàeceefvle, pe³evleer Fl³eLe&:, cetefêe&celeer DeekeÀejOeeefjCeer, jefle: - ceovem³e m$eer, FJe - ³eLee, efyeyeeefle MeesYeles, mee HetJeexkeÌleiegCeefJeefMeäe ceoefvekeàe, Deve²JeefÚvevee keàeceeefivevee, lehleced mevlehleb, cece- MeefJe&uekeÀm³e,Ëo³es ceevemeb, Deenjefle - njefle efje<e³eeved Fefle Ëo³eb, Ye=Meced Del³eefOekebÀ, evovemeerleueb - evoveevegueshevesve Mewl³e³egkeÌleefceJe, keàjesefle efjeooeeefle DeLee&led Dem³ee: ome&vesve cece Ëo³eb cenevleb mevlees<ecevegyejeleerefle YeeJe:~ Òeme²: - eleglee&¹m³e MueeskeÀesç³eced~ MeefJe&uekeÀ: ee oêem³e ie=ns eew³e ke=àljee ceoefvekeàeb Òeefle Deeie íefle~ ceoefvekeàeb ädjee lem³e ceveesyeejeb JeCe&³eefle~ J³eeK³ee F³eb mee ceoefvekeàe ef eêeesvceeokeàeefjceer, mjeiegcew: keàeceosje<jeefhe Deefle eàeceefle~ cetefêe&celeer, MejerjOeeefjCeer keàeceosjem³e Helveer jefleefjje meewvo³e&meeruee YeJeefle, mee cece Ëo³eceHenjefle~ keàeceeefivevee oioeb cece Ëo³eb Meerleueer keàjesefle~ De$e MeefJe&uekeÀ: ceoefvekeàeb Òeefle mjeòesceyeejeb ÒekeÀeMe³eefle~ efìhheceer MueeskesÀçefmceved Hegef<Heleeûee ívo:~ lem³e ue#eceb Odisha State Open University, Sambalpur 34

38 De³egefpe ve³egiejsheàlees ³ekeÀejes~ ³egefpe leg vepeew pejiee½e Hegef<Heleeûee~~ De$e HetJee& x ceoefvekeàe jefleªhesce mecyeeefjelee~ GÊeje x evoveb efjevee efn Ëo³es evovemeerleuelee³ee: mecyeejevee nslees: GlÒes#ee Deue¹ej:~ MueeskeÀmebK³ee - 3 Slee nmeefvle e oefvle e efjeêenslees- efjeéeeme³eefvle Heg <eb ve leg efjeéemeefvle~ lemceevejsce kegàuemeeruemeceefvjelesve JesM³ee: MceMeevemegcevee FJe Jepe&veer³ee:~~ (4/14) DevJe³e: - Slee: efjeêenslees: nmeefvle e oefvle e Heg <eb efjeéeeme³eefvle, leg ve efjeéemeefvle, lemceeled kegàuemeeruemeceefvjelesve vejsce MceMeeve megcevee: FJe JesM³ee: Jepe&veer³ee:~ MeyoeLee&: - Slee:- JesM³ee:, efjeêem³e Oevem³e, nslees: - keàejceeled, nmeefvle oeleg: efjeveesoele nem³eb kegàje&efvle, lelee oefvle efjeueheefvle, keàecegkeàeveeb Ëo³em³e êjeerkeàjceele JesM³ee: jesoveceefhe kegàje&efvle~ Heg <eb keàecegkebà peveefcel³ele&:, efjeéeeme³eefvle Òel³ee³e³eefvle e leg- efkeàvleg, ve efjeéemeefvle ve efjeéeemeb kegàje&efvle, lemceeled lemceeled keàejceeled, kegàuemeeruemeceefvjelesve kegàue½e meb Me½e, Meerue½e-mJeYeeJe½e, leey³eeb meceefvjelesve - ³egkeÌlesve kegàuejelee MeerueJelee e Fl³eLe&:~ vejsce ceevejesve, MceMeevemegcevee: - efhele=jevem³e Heg<Heced, FJe - ³eLee, JesM³ee Jeejvee³e&:, Jepe&veer³ee: - nelej³ee:~ Òeme²: - MeefJe&uekeÀ: mjekeàer³eeved JesM³eemecyeefvOe efje eejeved Òemleewefle~ J³eeK³ee MeefJe&uekeÀ: keàle³eefle ³eled JesM³ee Oevem³e nslees: oeleg: efjeveesoele efjeefjeoeòekeàejsce nmeefvle~ keàecegkeàeveeb Ëo³em³e êjeerkeàjceele jesoveceefhe kegàje&efvle, keàecegkebà peveb efjeéeeme³eefvle, Odisha State Open University, Sambalpur 35

39 efkeàvleg mje³eb keàecegkeàheg <es ve efjeéemeefvle, Dele: cece cevlej³eceefmle ³eled kegàuemeeruejelee melheg <esce MceMeevem³e Heg<HeefceJe JesM³ee: Jepe&veer³ee:~ ³eled ³eLee megievoeejeoeleeefve DeefHe MceMeeveHeg<HeeefCe pevew: HeefjefÛ³evles~ lelee ªHeeJeoelee: DeefHe JeejJeefvelee: meje&efjeoeejeoelesve Heg <esce l³ekeìlej³ee: Fefle~ efìhheceer MueeskesÀçefmceved JemevleefleuekeÀe ívo: keàej³eefue²euebkeàej½e~ MueeskeÀmebK³ee - 4 efm$e³ees efn veece KeuJeslee efvemeiee&osje HeefC[lee:~ Heg <eeceevleg HeeefC[l³eb Meem$ewjsJeesHeefoM³eles ~~ (4/19) DevJe³e: - Slee: efm$e³e: efn efvemeiee&osje HeefC[lee:, Keueg veece leg Heg <eeceeced, HeeefC[l³eced Meem$ew: SJe GHeefoM³evles~ MeyoeLe&: - Slee: - Fcee:, efm$e³e: - vee³e&:, efn-³ele:, HeefC[lee: - elegje: YeJeefvle, ÒeJeerCee: YeJeefvle, leg efkeàvleg, Heg <eeceeb Hegbmeeced, HeeefC[l³eced vewhegc³eced, Meem$ew: - ûevleeo³e³evesve SJe GHeefoM³evles efme#³evles~ leje veewhegc³eb menpeb ceoer³eb leg Meem$eeO³e³evemecHeeefolecele:~ ljecesje ÒeefleYeeMeeefueveer ³egkeÌlee³egkeÌleefJeJes eves Þesÿ Fefle YeeJe:~ J³eeK³ee mjeeyeeefjekeàyeejesve m$eerceeb eeleg³e&ceefoekeàefceefle MeefJe&uekeÀ: ceoefvekeàeb keàle³eefle~ MeefJe&uekeÀceoefvekeÀ³ees: ceo³es JeeÊee&ueeHe: eueefle~ Devles MeefJe&uekeÀ: mjemecceefleb J³eveefkeÌle ³eled eew³ee&efokebà ke=àljee lesve ve meeoeg ke=àleced, Hejvleg FoeveeR efkebà keàêe&j³eefceefle HejmHejb Òeefle He= íle: leoe MeefJe&uekeÀ: mjeòeef eà³eeb ÒekeÀìîeved keàle³eefle ³eled Slee: efm$e³e: mjeeyeejeeosje HeefC[lee: elegje½e YeJeefvle~ Heg <es<eg HeeefC[l³eb Meem$eeO³e³eveeosJe mecyejeefle ve leg mjeeyeeefjekeàyeejesve~ Odisha State Open University, Sambalpur 36

40 efìhheceer Deefmceved MueeskesÀ HeL³eeJekeÌ$eívo:~ MueeskeÀmebK³ee - 5 iegces<eg ³elve: Heg <esce keàe³eex ve efkeàefáeoòeeh³eleceb iegceeveeced~ iegceòekeà<ee&og[ghesve MecYeesjue«îeceguueef«lecegÊecee²ced~~(4/23) DevJe³e: - Heg <esce iegces<eg ³elve: keàe³e&:, iegceeveeb efkeàefáeled DeefHe DeÒeeH³eleceb ve (Deefmle), G[gHesve iegceòekeà<ee&led Deue*dI³eced MecYees: GÊecee²b ueef«leced~ MeyoeLe&: - Heg <esce vejsce, iegces<eg o³eeoeef#ec³eeefo<eg, ³elve: - Òe³elve:, keàe³e&: - keàêe&j³e:, iegceeveeb o³eeeoeef#ec³eeefomjeªheeceeefcel³ele&:~ efkeàefáeoefhe efkeàceefhe Jemleg, ve DeÒeeH³eleceb- ogue&yeb veeefmle, G[gHesve - evêcemee, iegceòekeà<ee&led-iegceeefoekeì³eeled, Deue*dI³eced - kesàveeefhe uebefielegcemekeì³eb, MecYees:- efmejem³e, GÊecee²ced - efmej:, ueef«lece - Dee eàevleced, DeefOeieleefcel³eLe&:~ J³eeK³ee DeefmcevedMueeskesÀ MeefJe&uekeÀ: ee oêem³e iegceeved ÒeMebmeefle, MeefJe&uekebÀ keàle³eefle ³eled ³eoe o³eeoeef#ec³eeefoiegces<eg Òe³eeme: keàêe&j³e:, ³elees efn o³eeefoiegceeveeb efkeàefáeoefhe Jemleg ogue&yeb vewje YeJeefle~ evêsce mjemeerleuelee-megvojleeefoefye: iegcew: MecYees: Deue*dI³eb efmejem³e cemlekebà ueef«leced~ efìhheceer Òemlegles MueeskesÀ GHesvêJeýee ívo: DeLee&vlejv³eemeeue¹ej½e ~ eleglee&¹m³e meejebme: De¹m³e ÒeejcYes Jemevlemesvee ceoefvekeàe e ef e$eheàuekesà Deef¹leb ee oêeef e$eb HeM³evleew j²ceáeceeie íle:~ lele½esìer Deeiel³e Jemevlemesveeb lem³ee: ceelegjeosmeb keàle³eefle ³eled Üejs Odisha State Open University, Sambalpur 37

41 MekeÀejm³e ÒeJenCeceefmle le$e ievlegb e efveefo&meefle, Hejvleg ee oêeb Òeefle DevegjkeÌlee Jemevlemesvee lem³ee: DeeosMeb ve Heeue³eefle~ Devevlejb ee oêem³e ie=neled eesefjlesve megjece&yeec[sve men MeefJe&uekeÀ: ceoefvekeàeb cees eef³elegb Jemevlemesveeie=nb ie íefle~ me: ceoefvekeàeb meje Je=Êeevleb ÞeeJeef³elJee megjece&yeec[b lemcew ooeefle~ mee Jemevlemesvee³ee: Deue¹ejeved Heefjef eveesefle~ ceoefvekeàe leeved Jemevlemesveeb mecehe&ef³elegb keàle³eefle~ MeefJe&uekeÀm³e eewjkeàce&efje<e³es ÞeglJee ceoefvekeàe og:efkelee YeJeefle~ JemevlemesveeçefHe Je=Êeevleefceob ÞeglJee leehe³eefle~ ceoefvekeàekeàleveevegmeejsce MeefJe&uekeÀ: megjece&yeec[b Jemevlemesveeb mecehe&³eefle~ Jemevlemesvee ceoefvekeàeb cees eef³eljee MeefJe&uekeÀm³e yeoetheos mleehe³eefle~ mjekeàer³esve jlesve e Üew leew leodie=nb Òes<e³eefle~ HeefLe je%ee HeeuekesÀve Jevoerke=Àleb mjeefce$eb ieesheeueoejkeàm³e efje<e³es ÞeglJee ceoefvekeàeb mjejeememleeveb Òes<eef³elJee mje³eb ieesheeueoejkebà yevoeveeled cees eef³elegb ie íefle~ Flemleg efjeot<ekeà: ee oêesve Òesef<eleb jlvenejb ie=nerljee Jemevlemesvee³ee: ie=nceeie íefle~ lele: keàeef eled esìer efjeot<ekeàm³eeieceveb Jemevlemesveeb met e³eefle~ Jemevlemesvee³ee: efveoxme: ÒeeH³e efjeot<ekeà: esìîee men Jemevlemesvee ie=nb ÒeefJeMeefle~ leodie=ns ÒeefJeä: lem³ee: ie=nm³e meewvo³e JeCe&³eefle~ DeäÒekeÀesÿeved Heejb ke=àljee me: Jemevlemesvee meceerheb ie íefle~ kegàmeueòemveevevlejb efjeot<ekeà: jlvenejefceob keàleef³eljee Jemevlemesvee³ew ooeefle~ ³eled ee oêe: leje megjece&yeec[b Ðegles Hejeefpele:~ Delemlem³e mleeves jlvenejefceob Òesef<eleJeeved~ HetJe&cesJe %eeleje=êeevlee Jemevlemesvee efjenmeefle Òel³eeJele&³eefle e~ mee³ebkeàeues ee oêe: ome&veele mee ieefce<³eleerefle keàle³eefle~ Heáecee¹m³e MueeskeÀe: MueeskeÀmebK³ee - 1 Odisha State Open University, Sambalpur 38

42 cesiees peueeê&ceefn<eesojye=²veeruees, efjeðeglòeyee-jef ele-heerle-heìesêejer³e:~ DeeYeeefle mebnleyeueekeà-ie=nerleme±:, Keb kesàmejeesçhej FJee eàefcelegb ÒeJe=Êe:~~ 5/2~~ DevJe³e: - peueeê&ceefn<eesojye=²veerue:, efjeðeglòeyee-jef ele-heerle-heìesêejer³e:, mebnleyeueekeàie=nerleme±:, DeHej: kesàmeje: FJe Keced Dee eàefcelegb ÒeJe=Êe: cesie: DeeYeeefle~ MeyoeLe&: - peueeê&ceefn<eesojye=²veerue:- peuesve Deeê&: ³e: ceefn<e: lem³e Goj: lelee Ye=²: (Yećej:) leüled veerue: M³eece: (cesie: efje<ceg½e) efjeðegledòeyeejef eleheerleheìesêejer³e: - efjeðegle: ÒeYee SJe jef eleb HeerleHeìesÊejer³eb ³em³e ³esve Jee me: (cesie: efje<ceg½e), mebnleyeueekeà-ie=nerleme±:- mebnleeb megmecye e: yeueekeàe: JekeÀHe*dkeÌle³e: SJe ie=nerle: Me±: ³esve me: (efje<ceghe#es mebnlejeuekeàejeled ie=nerleme±: ³esve me:) DeHej: - Dev³e:, kesàmeje: - efje<ceg:, FJe - ³eLee, Keced DeekeÀeMeb, Dee eàefcelegb Dee eàevleb keàêeg, ÒeJe=Êe: - GÐele:, cesie: - peueo:, DeeYeeefle MeesYeles~ J³eeK³ee Deefmceved MueeskesÀ veeìîekeàej: MetêkeÀ: cesiem³e meewvo³e JeCe&³eefle~ ee oêeesçefhe meeslkeàcþb cesieb HeM³eefle~ peueeê&ceefn<em³e GojJeled Ye=²Je e DeleerJe M³eeceJeCe&: efjeðegle: keàevl³ee jef eleb Heerleecyejced GÊejer³em³e e Oeejef³elJee keà½eve efjeue#ece: kesàmeje: FJe Dee eàefcelegb ÒeJe=Êe: cesie: MeesYeles~ efìhheceer Deefmceved MueeskesÀ JemevleefleuekeÀe ívo:~ De$e GHeceeue¹ej:, GlÒes#eeue¹ej½e~ HeewjeefCekeÀkeÀLeevegmeejb YeieJeeved efje<ceg: JeeceveeJeleejs SkesÀve Heosve DeekeÀeMeced Dee eàcele~ MueeskeÀmebK³ee - 2 SleÊe =lejeä^jekeì$eme Meb cesieevoekeàejb veyees Ëäes iepe&efle eeefleoefhe&leyeuees og³eexoevees Jee efmekeer~ De#eÐetleefpelees ³egefOeefÿj FJeeOJeeveb iele: keàesefkeàuees nbmee: mecòeefêe HeeC[Jee FJe Jeveeo%eele e³ee& ielee: ~~ (5/6) Odisha State Open University, Sambalpur 39

43 DevJe³e: - cesieevoekeàejb Sleled veye: le =lejeä^ e eàme Meb DeefleoefHe&leJeue: efmekeer og³ees&oeve: Jee n=ä: meved iepe&efle, keàesefkeàue: De#eÐetleefpele: ³egefOeefÿj: FJe DeOJeeveb ielee:~ mecòeefle nbmee: HeeC[Jee: FJe Jeveeled De%eele e³ee&ced ielee:~ MeyoeLe&: - cesiew: - peueow:, DevOekeÀejb OJeevleb, lece: Jee ³e$e leled, Sleled Heefj M³eceeveb, efjeueeskeì³eceeveb, veye: - ieieveced, DeekeÀeMe:, lem³e Òeefme m³e, Oe=lejeä^m³e og³eexoevem³e efheleg: e eàmeo=meb - cegkelegu³eb JeÊe&les Fefle~ Oe=lejeä^cegKeb ves$emetv³eced~ Dele: DevOekeÀejHetCe&ceemeerled, ieieveceefhe evêmet³ee&ome&veeled lecemee ívecemleerefle YeeJe: ~ DeefleoefHe&leJeue: - DeefleieJe&ÒekeÀeMekebÀ, Del³evleieJe&³egkeÌleb, yeueb MeefkeÌle: ³em³e me: og³eexoeve: Jee cesieeueeskesà efmeefkeve: ÒemeVee: yeuemeeefueve½e YeJeefvle, Deefle oefhe&leb- Del³evleieJe&meceefvJeleb yeueb mewv³eb ³em³e Demeew og³eexoeve: Jee FJe, Ëä: - ÒemeVe: meved iepe&efle cegng: cegng: Meyob keàjesefle, keàesefkeàue: - efhekeà:, De#eÐetles HeeMe eàer[e³eeb, efveefpe&le:-hejeefpele:, ³egefOeefÿj: - HeeC[Jeeûepe:, FJe- ³eLee, DeOJeeveb ceewveb (³egefOeefÿjHe#es JeveHevLeeveced) iele: - ÒeeHle:~ mecòeefêe DeOegvee, nbmee: - cejeuee:, HeeC[Jee: - HeeC[gHeg$ee: FJe, Jeveeled peueeled (HeeC[JeHe#es JeveJeemeeled) De%eele e³ee&ced De%eeleJeemeb, ielee: - mecòeehlee: Je<ee&keÀeues nbmee: ceevemejesjejb ie íefvle Fefle Òeefmeef :~ J³eeK³ee Deefmceved MueeskesÀ MegêkeÀ: cesiee íveceekeàemeb JeCe&³eefle~ DeekeÀeMe: cesiewje íve: ~ Dele: DevOekeÀej:~ ³eLee ves$enerveljeeled og³eexoevem³e efheleg: Oe=lejeä^m³e cegkecevoekeàejhetce YeJeefle~ lelewje DevOekeÀej: meje&$e efjejepeles~ DeekeÀeMes efmlele: met³e& evêew DeefHe peueow: Dee íveew YeJele:~ Delemlece: efjejepeles~ ÒemeVee: ce³etje: cesieejeueeskeàveb ke=àljee Deevevosve iepe&efle ³eLee oheexvceêe: DeefYeceeveer og³eexoeve: mjemewv³ew: men iepe&efle~ keàesefkeàue: De#e eàer[e³eeb Hejeefpele: ³egefOeefÿj FJe ceewveb efleÿefle~ Je<ee&keÀeues keàesefkeàuee: ve mjeveb kegàje&efvle~ nbmee: cejeuee: Jee Je<ee&keÀeuenslees: HeeC[Jee FJe De%eeleJeemeb ie íefvle~ les ceevemejesjejb Òeefle ie ívleerefle Òeefmeef :~ Odisha State Open University, Sambalpur 40

44 efìhheceer MueeskesÀçefmceved GHeceeue¹ej: Meeog&ueefJe eàeref[le: ívo½e~ MueeskeÀmebK³ee - 3 efve<hevoerke=àle-he e<ec[-ve³eveb veä-#ehee-jeemejb efjeðegefó: #ece-veä- ä-efleefcejb Òe íeefoleemeecegkeced~~ efve½esäb mjeefheleerje mecòeefle He³eesOeeje-ie=nevleie&vleb mheàerleecyeesoej-oeece-vewkeà-peueo- í$eeefheoeeveb peieled~~5/24 DevJe³e: - efve<hevoerke=àle-he e<ec[-ve³eveb veä-#ehee-jeemejb, efjeðegefó: #ece-veä- ä-efleefcejb Òe íeefoleemeecegkeb mheàerleecyeesoej-oeece-vewkeà-peueo- í$eeefheoeeveb He³eesOeeje-ie=nevleie&vleb peieled mecòeefle efve½esäb mjeefheefle FJe~ MeyoeLe&: - efve<hevoerke=àleeefve efve½eueerke=àleeefve, cegkegàefueleeveerl³ele&:, He e<ec[eefve keàceuemecetne, He¹pe Je=voeefve, SJe ve³eveeefve ves$eeefce ³esve leled efveceerefuelekeàceueves$eefceefle YeeJe:~ veäew DeoMe&veb ieleew, cesiewjeje=êeljeeled Heefj eslegced Meke̳eew Fl³eLe&:~ #eheejemejew efvemeeefojemeew ³eefmceved leled~ efjeðegodefye: - e eueeefye:, #eceb efkeàefáelkeàeueb, veäb DeoMe&veb ÒeeHleb He½eeled äb-dejeueesefkeàleb, efleefcejb - DevOekeÀej: ³e$e leleeyetleced~ Òe íeefoleb Òe íeefoleeefve Dee íeefoleeefve cesie mecegnw: Fl³eLe&:~ DeeMe: - efome: SJe cegkeeefve ³em³e leled mheàerleeveeb Je=ef ²leeveeb yentveeefcel³ele&:, DecYeesOejeCeeb peueoeejeceeb, Oeeceefve mleeves DeekeÀeMes Fl³eLe&: ³es vewkeàpeueoe:- YetefjcesIee: SJe í$eeefce- DeeleHe$eeefCe, lew: DeefHeOeeveb Dee íeoveb ³em³e leled, He³emeeb peueeveeb, Oeeje: - ÒeJeene:, SJe ie=neefce YeJeveeefve, les<eecevleie&leb ceo³esçjeefmleleb, peieled YegJeveb, mecòeefêe DeOegvee, efve½esäb efve½eueb, mjeefheefle Me³eveb keàjesefle FJe~ Deefmceved ogefî&ves peieefoob ueeskeà: FJe efomeecegkeeefokeàcee íeðe efveêeleerjesefle YeeJe:~ Odisha State Open University, Sambalpur 41

45 J³eeK³ee efjeì: Je<e&Êeg&efJe<e³es Jemevlemesveeb keàle³eefle~ Je<e&Êeez keàceueeefve ve efjekeàmeefvle DeefHeleg keàceuemecetneveeb $eec³eefhe veesvcegkeìleeefve YeJeefvle~ peueoeveeb nslees: efojemem³e GHeefmLeefle: vewje M³eles~ je$eb efojemeáe SkeÀekeÀejb YeJeefle~ ceo³es ceo³es efjeðeglenslees: efojemem³e %eeveb pee³eles Hejvleg Dev³eefmceved #eces Hegve: efleceefjb jepeles~ DeekeÀeMe: cesiew: HetefjlelJeeled í$eefceje ÒeefleYeeefle~ DeefJejlepeueJe<e&Censlees: YegJeveb mjeefheefle Fefle, Deefmceved ogefî&ves peieefoob ueeskeà: FJe efomeecegkeeefokeàcee íeðe efveêeleerjesefle~ efìhheceer He eoc[s ves$em³e, peueos í$eljem³e DeejesHeeled ªHekeÀeue¹ej:~ 1) peieled mjeefheefle FJe De$e GlÒes#eeue¹ej:~ 2) Deefmceved MueeskesÀ Meeot&ueefJe eàeref[leívo:~ MueeskeÀmebK³ee - 4 Oev³eeefve les<eeb Keueg peerefjeleeefve ³es keàeefceveerveeb ie=nceeieleeveeced~ Deeêe&efCe cesieesokeàmeerleueeefve iee$eeefce iee$es<eg Heefj<Jepeefvle~~ (5/49) DevJe³e: - les<eeb peerefjeleeefve Keueg Oev³eeefve ³es ie=nceeieleeveeb keàeefceveerveeb cesieesokeàmeerleueeefve iee$eeefce iee$es<eg Heefj<Jepeefvle~ MeyoeLe&: - les<eeb peveeveeb, peerefjeleeefve peerjeveeefve, Keueg efveef½elesve, Oev³eeefve meheàueeefve, ³es pevee:, ie=nb YeJeveb, mje í³ee Fefle Deeieleeveeb ÒeeHleeveeb, Yet³eeved DeefOekeÀ:, keàece: - ceoveevegyetefle:, ³eemeeb lee: - leemeeb keàeefceveerveeb mcejheeref[leeveeb megvojerceeb, Odisha State Open University, Sambalpur 42

46 cesieeveeb He³eesoeveeced, GokewÀ: - peuew:, Meerleueeefve Mewl³e³egkeÌleeefve, iee$eeefce De²eefve~ iee$es<eg mjee²s<eg, Heefj<JepJeefvle iee{ceeefue²efvle~ J³eeK³ee - ee oêe: cesiee íveceekeàemeb Je<ee&áe efjeueeskeì³e mjeceveesyeejeb keàle³eefle~ JeemleJeªHesCe les<eeb peerjeveb Oev³eb YeJeefle~ ³es pevee: mjeie=nb mje í³ee Deeieleeveeb mcejheeref[leeveeb keàeceyeejecevegye³eceeveeb megvojerceeb cesieesokewà: Mewl³e³egkeÌleeefve iee$eeefce mjee²s<eg iee{ceeefue²efle, les<eeb peerjeveeefve meheàueeefve YeJevleerefle YeeJe:~ efìhheceer Deefmceved MueeskesÀ FvêJeýee ívo:, DeÒemlegleÒeMebmeeue¹ej½e efjeðesles~ Heáeceesç¹: Dem³ee¹m³e Meer<e&kebÀ `ogefî&veced'~ De$e Je<ee&³ee: mjeeyeeefjekebà JeCe&veb ke=àleceefmle~ meeslkeàcþ: ee oêe: Je<ee&mece³eb JeCe&³eefle~ IeveevOekeÀejs Je<ee&ce³es mece³es Jemevlemesvee ee oêem³e ie=nb ie íefle~ leovevlejb efjeìsve men ee oêem³e ie=nceeie ívleer Jemevlemesvee efjeì½e Je<ee&keÀeuem³e JeCe&veb kegà le~ leovevlejb esì: ee oêeb Jemevlemesvee³ee: Deeieceveb met e³eefle~ ee oêeefveîxmeevegmeejb Jemevlemesvee ee oêejeeefìkeàeceeie íefle~ me: lem³ee: mjeeieleb keàjesefle~ ³eoe efjeot<ekeà: Jemevlemesvee Deeiecevem³e keàejceb He= íefle, leoe lem³ee: esìer keàle³eefle ³eled DemceekebÀ mjeeefceveer Ðegles jlvenejb Hejeefpelee, lelmleeves megjece&yeec[efceob mecele&ef³elegb Deeieleeefme~ megjece&yeec[b ädjee ee oêeefjeot<ekeàew eefkeàleew YeJele:~ leoveg esìer megjece&yeec[m³e ÒeeHles mechetce eewjje=êeevleb keàle³eefle~ meje JeeleeJejCeced Deevevoce³eb YeJeefle~ efjeot<ekeà: efòe³e³egieuesve men efkeàefáeled efjeveesob keàjesefle~ Je<ee ädjee ie=ney³evlejs ievlegb efveefo&meefle~ ee oêe: Je<ee&keÀeuem³e ceeokeàleeb JeCe&³eefle~ Jemevlemesvee lesve men ie=nb ÒeefJeM³e ee oêeceeefue²efle~ ee oêem³e ÒemleeJeevegmeejb mechetcee je$eer le$ewje e ³eeHe³eefle~ Jeefn: Je=efä: Ye=Meb YeJeefle~ Odisha State Open University, Sambalpur 43

47 1.9 DeeoMe&ÒeMvee: Group A 1) ÒeMveeveecegÊejb HeáeeMeleÊeesjefÜMeleb Heefjefcelew: Heow:(250) efjemeo³ele~ 15 keà) ce= íkeàefìkeàòekeàjcem³e veeìîekeàejmetêkeàm³e keàeueb ke=àefle½e Deeuees e³ele? Ke) ÒeLecee¹m³e JewefMeäîeb ÒeefleHeeo³ele? ie) ce= íkeàefìkesà veeìîemeem$eer³eleêjeeefve efjeceme&³ele? Ie) ªHekeÀm³e efje<e³es JeCe&³ele? *) MekeÀejm³e eefj$eef e$eceb kegà le? Group B 2) ÒeMveeveeb mebef#ehlecegêejb HeáeeMeled Heow: (50) efjeje=cyegle~ 5 keà) ce= íkeàefìkeàòekeàjcem³e ÒeejcYes Òe³egkeÌlem³e ce²uee ejceefje<e³es JeCe&³ele~ Ke) ce= íkeàefìkeàòekeàjcem³e ÒeLecee¹s JeefCe&leb oeefjêîem³e ef e$eceb kegà? ie) MeefJe&uekeÀm³e Heefj e³e: Òeoer³eleeced ~ Ie) ce= íkeàefìkeàevegmeejb Òeke=Àefleef e$eceb kegà le ~ *) mjeyeejeevegmeejb m$eerceeb eeleg³³e ÒekeÀì³ele ~ e ceoefvekeàemeefje&uekeà³ees: efjejeen: keàleb me eele:? Odisha State Open University, Sambalpur 44

48 í) efjeì: cegkesve ee oêem³e iegceeved JeCe&³ele? pe) Pe) mebme=efädeue¹ejm³e efje<e³es ÒekeÀeMe³ele? Dee³ee& ívom³e ue#eceb ooeleg? Group C 3) ÒeMveeveecegÊejb ܳesve Jeeke̳esve Jee efuekele~ 2 keà) ce= íkeàefìkesà m$eer eefj$eªhesce keàe: meceeielee: meefvle? Ke) MeefJe&uekeÀm³e HeleekeÀevee³ekeÀlJeb mheäer kegà le? Ie) yeerpem³e ue#eceb ÒeoÊe? *) Me=²ejm³e Üew YesÜew keàew? e) ce= íkeàefìkesà Òe³egp³eceeveeveeb ívomeeb veeceeefve efuekele? 2.0 mene³ekeàûevlemet eer 1. GHeeO³ee³e, jecepeer, Yeejlem³e meebmke=àeflekeàefveefoe, 1990, eewkecyee efjeðeeyejeve, JeejeCemeer~ 2. ef$eheeþer, jceeme¹j:, 1969, ce= íkeàefìkeàced, ceesefleueeue yeveejmeeroeme, JeejeCemeer, ÒeLece mebmkeàjceced ~ 3. ef$eheeþer, pe³eme¹jueeue, ce= íkeàefìkeàced, eewkecyee ke=à<ceoeme DekeÀeoceer, JeejeCemeer ~ Odisha State Open University, Sambalpur 45

49 4. efüjesoer, Dee ee³e&: jeceevevo:, 1993, ce= íkeàefìkeàced, Yeejleer³eefJeÐeeÒekeÀeMeveced, JeejeCemeer, ÒeLecemebmkeÀjCeced~ 5. efüjesoer, efmejeoêe, 1998, ye=nod-mebmke=àle-efveyevoe-keàefuekeàe, Yeejleer³e efjeðee ÒekeÀeMeve, efouueer-jeejecemeer ~ 6. efceþe:, Þeerjece evê:, 1993, mebmke=àlemeeefnl³esefleneme:, eewkecyeeefjeðeeyejeveced, JeejeCemeer ~ 7. efceþe:, peieoerme evê, ce= íkeàefìkeàced, efjeceuee-mebmke=àle-efnvoerj³eek³eeshesleced, eewkecyee megjyeejleer ÒekeÀeMeveced, JeejeCemeer ~ ËËË Odisha State Open University, Sambalpur 46

50